Waarom zet Vlaanderen in op gemeentefusies?

Tom: “Het lokale beleids- en bestuursniveau staat het dichtst bij de burger. Gemeenten hebben voldoende bestuurskracht nodig om de maatschappelijke en bestuurlijke uitdagingen van vandaag en morgen te beantwoorden. De coronacrisis bewijst de cruciale rol van het lokale niveau en de nood aan voldoende bestuurskracht om die rol goed te vervullen. Dat is de reden waarom Vlaanderen vrijwillige fusies van gemeentebesturen zo sterk aanmoedigt.”

Hoe komt een gemeentefusie eigenlijk tot stand?

Tom: “Voor de fusie tot stand komt doorlopen de gemeenten een traject dat bestaat uit een aantal generieke fases. Zo start een fusie altijd met een informeel voortraject waarin de gemeenten de formele fusiebeslissing voorbereiden. Wat houdt dit in? Onder meer het in kaart brengen van hun profiel en bestuurskracht, het ontwikkelen van een gezamenlijke visie over de fusie, het nadenken over communicatie, draagvlakcreatie, enzovoort.”

“Daarna volgt een formeel traject waarin de gemeenten de principiële en definitieve fusiebeslissing nemen. Een samenvoegingsdecreet voegt de gemeenten samen. Na gemeenteraadsverkiezingen in oktober 2024 ontstaan de nieuwe gemeenten op 1 januari 2025”

Kunnen gemeenten al een beroep doen op ABB in die eerste informele fase?

Phoebé: “Zeker, in elke fase van het fusietraject kunnen gemeenten rekenen op ondersteuning van ABB. De ‘Gemeente-Stadsmonitor’ en het ‘financieel profiel lokaal bestuur’(opent in nieuw venster) zijn voorbeelden van ABB-instrumenten die de gemeenten helpen om hun profiel en bestuurskracht in kaart te brengen in die 1ste fase. In het informeel voortraject worden veel haalbaarheidsonderzoeken en bestuurskrachtmetingen uitgevoerd. ABB voert deze niet zelf uit, gemeenten kunnen hiervoor een beroep doen op externe begeleiding. Ze kunnen bijvoorbeeld gebruik maken van het raamcontract van Poolstok.”

Hoe zag die ondersteuning door ABB eruit in 2021?

Phoebé: “Gemeenten kunnen al hun vragen over fusies mailen naar het centraal toegangspunt: het projectteam(opent in uw e-mail applicatie). Dichter bij huis kunnen lokale besturen aankloppen bij de provinciale contactpunten. Dat zijn ABB-medewerkers die in de provinciale kantoren de vinger aan de pols houden bij de lokale besturen in hun provincie. Een ander concreet voorbeeld van ondersteuning is de fusiefiche die gemeenten kunnen aanvragen bij ons. Wij maken dan een fiche op met daarin de belangrijkste kerncijfers van de deelnemende gemeenten op vlak van bestuurlijke organisatie, personeel en financiën.”

Tom: “Die fiches helpen gemeenten om alle elementen die meespelen in de beslissing op een rij te zetten. Ook het afwegingskader dat we aanbieden, helpt de besturen inschatten wat de kansen en uitdagingen zijn die een fusie met zich meebrengt. Daarnaast helpt dat kader om de principiële en definitieve beslissing te motiveren. In 2021 vonden ook een aantal startgesprekken plaats met gemeenten. In zo’n gesprek lichten we het ondersteuningsaanbod, stimuleringsaanbod en organiek kader verder toe. Dat organiek kader hebben we in 2021 trouwens een stuk fusievriendelijker gemaakt. Het ‘draaiboek fusies’ is een laatste belangrijk ondersteuningsinstrument. In die 1ste fase kan het draaiboek al inspiratie bieden, maar het is vooral een essentieel instrument in het formele traject dat daarop volgt.”

Zijn er gemeenten die al in dat formele traject zitten?

Phoebé: “Ja, die formele procedure start met een principiële beslissing tot samenvoeging. In 2021 hebben 3 combinaties van gemeenten die beslissing genomen. Intussen kwamen daar nog een aantal gemeenten bij. Die besturen bereiden nu de definitieve fusiebeslissing voor. Het ondersteuningsaanbod uit het informeel voortraject blijft uiteraard gelden. Een voorbeeld van ondersteuning in die fase is de impactanalyse die wij coördineren. Fusies hebben namelijk een impact op verschillende Vlaamse en federale materies en het is van belang dat we die in kaart brengen. In 2021 rondden we de Vlaamse impactanalyse af. De resultaten namen we al mee in het draaiboek fusies. Om gemeenten aanvullend te informeren, kunnen wij of andere administraties intervisies organiseren over concrete thema’s zoals personeel of financiën.”

Wat staat er voor de gemeenten die nu in het traject zitten nog te gebeuren vooraleer ze effectief fuseren?

Tom: “Na de definitieve beslissing is de procedure op lokaal niveau afgerond en start het regelgevend werk op Vlaams niveau. ABB bereidt dan een samenvoegingsdecreet voor. Het Vlaams Parlement keurt het decreet goed en de Vlaamse Regering bepaalt een datum voor de gemeenteraadsverkiezingen. Dat is meestal dezelfde datum als die van de reguliere lokale verkiezingen. Op 1 januari 2025 zullen de fusiegemeenten een feit zijn.”

Op die datum zullen onder andere Ham en Tessenderlo fuseren. Deze gemeenten namen in 2021 de principiële beslissing tot fusie. We spraken met Tom Thijsmans, algemeen directeur van gemeente Tessenderlo.

Op welke ondersteuning van ABB hebben jullie een beroep gedaan in 2021?

Tom Thijsmans: “Van bij de start van onze fusie-oefening namen we contact op met ABB met de vraag of en op welke wijze zij ondersteuning en begeleiding konden bieden bij ons fusietraject. Het is voor ons een hele geruststelling dat we een vertrouwd en duidelijk aanspreekpunt hebben, waar we terecht kunnen voor al onze vragen. We ervaarden de drempel om onze vragen voor te leggen als vrij laag. In het voorbereidend traject konden we rekenen op veel informatieverstrekking en ondersteuning van ABB. In 2021 hebben we Tom Nulens onder meer betrokken bij de voorbereidende gesprekken om een bestuurskrachtanalyse uit te voeren. Daarnaast gaf ABB ook toelichting aan onze interne werkgroep en de gemeenteraden over de Vlaamse fusie-ambities, samenwerking en de concrete stappen in een fusietraject.

Onze ervaringen zijn tot op vandaag uitsluitend positief. De persoonlijke contacten verlopen vlot en onze vragen worden inhoudelijk goed opgevolgd. We hopen dan ook dat we deze positieve ervaringen uit de voorbereidende fase mogen doortrekken naar wat nog komt. Het draaiboek fusies oogt waardevol en we appreciëren het dat ABB de website verder aanvult.”