Culturele revolutie met Anne Teresa De Keersmaeker en Ivo van Hove
Van Hove en De Keersmaeker over het jaar van de livestream: “Natuurlijk moet je daarvoor betalen!”
Zeggen dat 2020 hét jaar van Ivo van Hove en Anne Teresa De Keersmaeker had moeten worden, zou overdreven dramatisch zijn – het voorbije decennium kon je dat van zowat elk jaar zeggen. Maar toch. Op Broadway ging begin dit jaar hun druk besproken versie van de legendarische musical West Side Story in première, en dan was er corona.
Ben Van Alboom
“Vergeet alles wat u weet over West Side Story”, schreef De Standaard in februari. “De nieuwe enscenering van Ivo van Hove en Anne Teresa De Keersmaeker is da real shit. In hun gitzwarte exploratie van grootstedelijk geweld anno 2020 is zeemzoetigheid ver te zoeken. Het resultaat is ronduit verbluffend.”
‘Zeemzoetigheid’ bleek al snel helaas niet het enige te zijn dat anno 2020 op Broadway ver te zoeken was. Op 12 maart gingen in New York alle theaters dicht en daarmee verdween ook het publiek – voor onbepaalde tijd. “De ravage zal pas blijken, wanneer er terug wordt opgestart”, gelooft regisseur Ivo van Hove. Van de gigantische ploeg waarmee hij West Side Story maakte, woont het gros nu opnieuw bij zijn ouders of buiten de stad. “Na twee, drie weken waren mensen al op zoek naar een andere job.” In schril contrast tot de ploeg van ITA, voorheen Toneelgroep Amsterdam, waar Van Hove directeur is. “Daar zijn ze dolblij dat ze jobzekerheid hebben.”
Er zijn er vast die zullen stellen dat het goed is dat mensen in de Amerikaanse cultuursector zich zo flexibel kunnen opstellen, maar choreograaf Anne Teresa De Keersmaeker ziet dat anders. “Iedereen die zegt dat we ons moeten spiegelen aan het Amerikaanse model, dat zogezegd zelfbedruipend is, moet weten dat dertig procent van de Amerikaanse musea corona niet gaan overleven zonder overheidssteun. Dat is wel een duidelijke les.”
Er zijn echter nog lessen die zowel De Keersmaeker als Van Hove dit jaar hebben geleerd. Al was corona soms eerder de accelerator dan de oorzaak. Van Hove: “Bij ITA hadden we twee jaar geleden al besloten om ons ook op livestreams toe te leggen. In Londen had ik National Theatre Live leren kennen, en in Frankrijk heb je ARTE en Pathé Live.” Allemaal platforms die theater, concerten, opera, dans, comedy en zelfs tentoonstellingen streamen. Zij het wel niet altijd rechtstreeks de huiskamer in, maar in de cinema.
“Dat was ook onze bedoeling”, gaat Van Hove verder. “In Londen heb ik gezien dat dat voor een verbreding van het publiek zorgt. Maar het was er vooralsnog niet van gekomen. Tot er dit jaar plots een noodzaak ontstond en we bovendien de tijd hadden om er goed over na te denken. Want die verbreding ga je natuurlijk niet krijgen, als het op niets trekt. We hebben er daarom van meet af aan voor gekozen om er ook televisiemensen bij te betrekken en met een regisseur te werken die het gewoon is om rockconcerten te capteren. Het is iemand die flexibel kan meedenken, want tijdens een rockconcert weet je nooit wat er gaat gebeuren. Intussen hebben we met hem vier voorstellingen gelivestreamd, en die waren ontzettend succesvol.”
Voor de duidelijkheid: in tegenstelling tot de evenzeer populaire voorleessessies van het gezelschap – ITA nam Decamerone en Alice in Wonderland onder handen – waren de livestreams van de voorstellingen niet gratis. “Ik heb sinds de start van corona bij de bakker ook nog altijd geen brood gratis gekregen”, lacht Van Hove.
“Wij halen ongeveer de helft van onze inkomsten uit ticketverkoop, dus die is belangrijk. Nu, we hebben die 4 livestreams natuurlijk ook niet gedaan om even bezig te blijven. We willen daar in de toekomst echt iets mee doen, dus het was belangrijk om te zien of het zou werken. En wat bleek? Met de eerste voorstelling draaiden we al break-even en met de laatste hebben we winst gemaakt.”
Ook Anne Teresa De Keersmaeker experimenteerde in 2020 met livestreams. “We hadden net een troep jonge dansers bijeengebracht om Drumming opnieuw op te voeren, ook al wisten we toen al dat we de voorstelling omwille van corona nooit in het Kaaitheater zouden kunnen opvoeren voor 800 mensen. We hebben er dan maar een lange reeks van gemaakt in onze Rosas Performance Space voor een beperkt publiek, maar ook die rit hebben we omwille van de coronamaatregelen niet kunnen uitrijden. De dansers hadden er echter zo hard aan gewerkt dat ik toen heb beslist om de voorstelling te livestreamen. Alleen moest het er dan ook echt goed uitzien! Ik wou er niet gewoon een camera opzetten. We hebben de performance helemaal herdacht.”
In die aanpak gelooft dus ook Van Hove heel hard: “Je mag een voorstelling nooit gewoon capteren. Je moet het echt verfilmen. Al weet ik wel nog niet hoe we dat juist gaan doen, als er terug publiek in de zaal zit. Nu konden we de camera’s om het even waar plaatsen, zodat je een blik op het toneel kreeg die je nooit vanuit de zaal kan hebben. Dus dat wordt nog een uitdaging.” Maar op een uitdaging meer of minder komt het op dit moment niet aan. “We hebben een monoloog gedaan – een uitdaging op zich – en straks doen we een herneming van Kings of War. Dat is een ingewikkelde voorstelling van 4 uur, maar met ook een eetpauze in, zodat de mensen thuis zelf iets kunnen maken.”
Anne Teresa De Keersmaeker heeft dan weer nog geen betalende livestream opgezet. Naar eigen zeggen omdat die op dit moment het verschil niet zou maken. “Driekwart van onze middelen zijn eigen inkomsten”, vertelt De Keersmaeker, “en we hebben dit jaar 180 voorstellingen moeten annuleren. Ons businessplan ligt compleet op zijn gat.” Wat niet wil zeggen dat ze niet in livestreams en video gelooft, want dat heeft ze sowieso altijd al gedaan. Zelf maakte ze in 1994 de sublieme dansfilm Achterland en in 1997 verfilmde Thierry De Mey Rosas danst Rosas.
Over héél de wereld hebben nog altijd meer mensen die film gezien dan er ooit in een zaal naar de voorstelling zijn komen kijken. En dat stuk is echt ongelofelijk veel gespeeld. Het is een andere manier om met tijd en ruimte om te gaan, en verder heb ik die films altijd als een evenwaardige ervaring beschouwd.
Ze haast zich weliswaar om te zeggen dat het ene niet het andere vervangt. “Op film krijg je meer details te zien, maar in het theater heb je dat gevoel van allemaal samen rond het vuur te zitten. Dat is iets compleet anders. Maar ik geloof dus zeer zeker ook in video. Je moet er alleen de middelen voor hebben om het goed te kunnen doen.” Middelen die Van Hove uit de verkoop van tickets voor livestreams wil halen. “Meer nog: ik denk dat dat ook een voorwaarde is om de aandacht van de kijker op te eisen. Wie betaalt, kiest ervoor om ergens naar te kijken.”
En heel misschien bieden zo’n streams ook wel een antwoord op de naar eigen zeggen fundamentele vragen die Anne Teresa De Keersmaeker zich de voorbije jaren is beginnen stellen over de ecologische voetafdruk van Rosas. “We willen natuurlijk niet terug naar de tijd dat Bach alleen in Leipzig aan het werk was. Maar moeten we zo nodig heel de tijd met camions vol decors de wereld rondreizen? We have to think global and act local. Daar een evenwicht in zoeken, dát wordt de uitdaging voor de toekomst.”
Sessie gemist?
Herbekijk de sessie op VRT NU