Winterbegrazing met schapen: samenwerking voor landbouw en natuur
Eén van die standhouders was het team Natuur en Maatschappij (INBO). Het INBO werkt momenteel nauw samen met het ILVO, de Vlaamse Schapenhouderij en Odisee hogeschool om de mogelijkheden van winterbegrazing met schapen in Vlaanderen te onderzoeken.
Winterbegrazing is het laten begrazen van gronden in de winter. Meestal gaat het over gronden die andere hoofddoeleinden hebben dan begrazing.
Tijdens het groeiseizoen zijn de meeste schapen te vinden in de weide of worden kuddes ingezet voor natuur- en groenbeheer. Wanneer ‘s winters het gras stopt met groeien, vormt het voederen van de kuddes een uitdaging. Gebruikelijk overwinteren de schapen dan op stal of in weiden en worden ze bijgevoerd. Het aantal gronden waarop ‘s winters gegraasd kan worden is helaas beperkt. Bovendien is de winterperiode een kostelijke periode voor de schapenhouders. Om de rendabiliteit te verhogen wordt gekeken naar alternatieven om ‘s winters aan begrazing te kunnen doen. Er zijn mogelijkheden tot het begrazen van onder meer wintergranen, graszaadpercelen, tijdelijke en permanente graslanden, groenbedekkers en voedergewassen. Dergelijke winterbegrazing biedt niet enkel voordelen voor de schapenhouders, maar ook voor de landbouwer die gebruiker is van de gronden.
Greet Riebbels (ILVO) interviewt Myriam Dumortier (INBO) over winterbegrazing tijdens de Demodag Agro-ecologie
Winterbegrazing met schapen: win-win
Op zich is winterbegrazing niets nieuws. Er zijn historische methoden bekend, maar ook vandaag bestaan er nog tal van praktijken van winterbegrazing in het binnen- en buitenland. Om inzicht te krijgen in de best practices, werd een studiedag georganiseerd en werd een gesprek opgezet met schapenhouders en experts uit Wallonië, Schotland, Engeland en Nederland. Uit die gesprekken werd meteen duidelijk dat winterbegrazing niet alleen voordelen biedt voor de schapenhouder, maar ook voor de landbouwer die zijn percelen ter beschikking stelt. Die win-win is uiteraard cruciaal om een constructieve en duurzame samenwerking uit te bouwen.
Een aantal voordelen die uit de gesprekken naar voor kwamen, zijn:
- Schapen kunnen achtereenvolgens op verschillende percelen worden ingezet. Zo zorgen ze voor samenwerking tussen diverse grondgebruikers in het landschap.
- Schapen staan symbool voor de samenwerking tussen landbouw en natuur.
- Landschapsbeheer waarbij schapen volgens de seizoenen op andere percelen mogen grazen, volgt dezelfde logica als landschapsbeheer dat zorg draagt voor biodiversiteit in het landbouwgebied. Daarbij wordt gezorgd voor jaarronde beschikbaarheid van voedsel en schuilgelegenheid voor o.a. akkervogels of insecten, met het voortplantingsseizoen als bijzondere aandachtsperiode. Door landschapsbeheer met winterbegrazing wordt het landschap als geheel beheerd, in plaats van als een verzameling individuele percelen.
- Het verplaatsen van schaapskuddes doorheen het landschap kan voor lokale animo zorgen, en op die manier de samenleving en landbouw weer dichter bij elkaar brengen.
Schapenbegrazing op het Proefvlak Agro-ecologie van het ILVO in Hansbeke
Pioniers botsten op hindernissen
Mits een goede samenwerking tussen de landbouwer en de schaapshouder biedt winterbegrazing tal van voordelen. Helaas botsten pioniers met alternatieve winterse graasgronden op een aantal hindernissen. Zo vermeldden de deelnemers aan het project vooral de mestwetgeving en het dierenwelzijn als grootste drempels:
- Wanneer schapen op andermans grond geplaatst worden, is een inscharingscontract nodig, zodat zowel de schapenhouder als de akkerbouwer of rundveehouder in regel zijn met de mestwetgeving. Dit vormt een extra administratieve last. Bovendien geven landbouwers, vooral zij die zelf vee hebben, niet graag bemestingsruimte af.
- Bij winterbegrazing ontstaan regelmatig problemen met de publieke perceptie rond dierenwelzijn. Dat komt doordat derden zich zorgen maken over schapen die de kou moeten trotseren, ook al zijn de dieren daarop voorzien met hun dikke wollen vacht.
Ook de verplichting om beschutting te voorzien vormt een uitdaging bij winterbegrazing, vooral op terreinen waar grote kuddes schapen maar heel tijdelijk staan.
Amaury Sonneville (INBO) legt de voordelen van winterbegrazing uit aan deelnemers van de Demodag Agro-Ecologie
De resultaten van het project: veel potentie en veel interesse
Tijdens het project bleken schapenhouders zeer geïnteresseerd in meer kansen voor winterbegrazing. Ze vroegen vooral meer informatie over de voor- en nadelen voor de akkerbouwers en rundveehouders, wiens gronden ze zouden kunnen gebruiken, zodat ze hen kunnen overtuigen om samen te experimenteren. Ook diverse akkerbouwers en rundveehouders toonden een voorzichtige interesse in het project.
We lijsten alvast op wat de mogelijkheden zijn voor extra graasgronden voor schapen in de winter.
- Wintergraan: wintergraan kan tot ongeveer in maart worden begraasd. De voordelen voor de akkerbouwer zijn dat begrazing tot meer uitstoeling en een hogere graanproductie leidt. Bovendien komt het graan gelijkmatiger op en vermindert de ziektedruk. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is om het graan niet te veel en niet te laat te laten begrazen.
- Graszaadteelt: bij graszaadteelt gelden dezelfde voordelen als bij het wintergraan. Er kan van november tot januari worden begraasd en ook hier verbetert de begrazing de zaadproductie.
- Blijvend of tijdelijk grasland: blijvende of tijdelijke graslanden worden tijdens de zomer begraasd of gemaaid voor kuilvoeder. Winterbegrazing met schapen verhoogt de kwaliteit van het gras in de lente, met minder zieke of dode bladeren. De hogere kwaliteit van het gras of van het kuilvoeder zorgt voor een hogere melkproductie. Het tijdstip, de duur en de densiteit van de begrazing moet worden afgestemd op de toestand van het gras. Ook hier moet erop worden gelet om niet te weinig en niet te veel te begrazen.
- Groenbedekkers: vanwege hun hoge voederkwaliteit zijn groenbedekkers uitermate geschikt voor winterbegrazing, zeker wanneer een veelsoortig mengsel ingezaaid wordt. Hun hoge eiwitgehalte is vooral gunstig voor lacterende ooien. Er moet echter wel op worden toegezien dat de eiwitrijke groenbedekkers geen overwicht krijgen in het schapenrantsoen. Wanneer schapen te lang op monoculturen grazen (bijvoorbeeld mosterdzaad), kan dit ongunstig zijn voor hun gezondheid. Het voordeel voor de akkerbouwer is dat de groenbedekker volledig kan worden afgegeten, waardoor het gebruik van herbiciden en/of een extra akkerbewerking (klepelmaaien) kan worden vermeden.
- Voedergewassen: voedergewassen, zoals koolzaad, raapzaad, koolrapen en knolrapen, kunnen ook rechtstreeks worden begraasd. Bij niet te intensieve begrazing kunnen de schapen het gewas meerdere keren begrazen. Ook hier is er het extra voordeel dat het voedergewas volledig kan worden afgegeten.
- Natuurgebieden: in de winter zijn sommige natuurgebieden te vochtig om nog te worden begraasd. Andere zijn te schraal voor de winterbegrazing. In deze gebieden is er dus minder graasgrond in de winter dan in de zomer. Alleen in de drogere en/of meer voedselrijke natuurgebieden zijn er, binnen de doelen van de natuurbeheerplannen, mogelijkheden voor winterbegrazing.
- Andere publieke of private gronden: ook andere gronden, zoals bermen, parken en tuinen, bieden kansen voor extra graasgrond in de winter. De voorwaarde hierbij is echter dat er minder intensief begraasd wordt dan in de zomer en dat begrazing vooral gebeurt waar een zekere productiviteit is.
De deelnemers aan het project concludeerden dat het inzetten van schapen in de winter voor veel partijen troeven biedt. Bovendien is winterbegrazing ook interessant in het kader van klimaatadaptatie en klimaatmitigatie en kan deze begrazingspraktijk ook het pesticidengebruik doen dalen. De deelnemers gaven aan dat ze via een operationele groep het systeem graag in praktijk willen brengen.
Amaury Sonneville (INBO) gaat met deelnemers van de Demodag in gesprek over winterbegrazing.
Meer informatie
Meer informatie over het project ‘Winterbegrazing met schapen - Samenwerking voor landbouw en natuur’ kan u vinden
- In het rapport op de site van het INBO
- Via onderzoeker Amaury Sonneville.