Woordenboeken

De eigentijdse, algemene woordenschat wordt in al haar verscheidenheid beschreven in verklarende woordenboeken. In het ene woordenboek gebeurt dat wat uitvoeriger en gedetailleerder dan in het andere, bijvoorbeeld door naast de definities van de trefwoorden ook informatie op te nemen over de uitspraak, de etymologie en de grammaticale klasse.

• Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW) ((opent in nieuw venster))
  Het Algemeen Nederlands Woordenboek is een nieuw elektronisch woordenboek van het eigentijdse Nederlands in Nederland en Vlaanderen. Het bestrijkt de periode 1970-2018 en beperkt zich tot het algemene Nederlands, met de nadruk op de geschreven taal. Het ANW wordt samengesteld door het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT).
  
• Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse Taal (2022, 16e editie)
  T. den Boon & R. Hendrickx
  Antwerpen & Utrecht: Van Dale Lexicografie BV
  ISBN 978 94 6077 596 3
  Ook online beschikbaar ((opent in nieuw venster)) via een jaarabonnement.
  
• Van Dale Groot Woordenboek hedendaags Nederlands (2008, 4e druk)
  Utrecht: Van Dale
  ISBN 978 90 6648 161 9
  Ook online beschikbaar ((opent in nieuw venster)) via een jaarabonnement.
  
• Prisma handwoordenboek Nederlands (2014, 5e druk)
  W. Martin & W. Smedts
  Houten: Het Spectrum
  ISBN 978 90 00 33471 1
  
• De grote Prisma Nederlands (2011)
  A. Abeling
  Utrecht: Het Spectrum
  ISBN 978 90 491 0741 3
  
• Prisma woordenboek Nederlands (2018)
  M.H. Hofman & redactie Prisma
  Houten: Unieboek | Het Spectrum
  ISBN 978 90 00 35852 6
  
  Belgische editie: Prisma woordenboek Nederlands (2018)
  M.H. Hofman & redactie Prisma
  Houten: Unieboek | Het Spectrum
  ISBN 978 90 00 35853 3
  
• Van Dale Pocketwoordenboek Nederlands (2018, 5e editie)
  T. de Boer
  Utrecht: Van Dale
  ISBN 978 94 6077 422 5

• Afkortingenlijst
  Een overzicht van de afkortingen en letterwoorden die bij de Vlaamse overheid gangbaar zijn en in de ruimere context van de Vlaamse overheid voorkomen.
  
• Internationale afkortingen (2007)
  S. Schroevers
  Alphen aan den Rijn: Kluwer
  ISBN 978 90 13 05017 2
  
• Afkortingen en acroniemen (2005)
  P. Berckx
  Mortsel: Intersentia
  ISBN 978 90 5095 409 9
  
• Van Dale Afkortingen (2003)
  T. de Boer & M. de Smit
  Utrecht: Van Dale Lexicografie
  ISBN 978 90 6648 991 2

In tegenstelling tot de verklarende woordenboeken, die definities in woorden geven, definieert een beeldwoordenboek woorden aan de hand van afbeeldingen.

Beeldwoordenboeken zijn gericht op terminologie. De informatie is zowel geordend in een alfabetisch register als in thema’s zoals Dierenrijk, Communicatie, Nijverheid en industrie, Gezelschapsspelen. In de inhoudsopgave zijn alle thema’s, titels en ondertitels opgenomen. Als u bijvoorbeeld bezig bent met een tekst over schepen en de juiste naam voor een bepaald soort zeil zoekt, kijkt u onder het thema Maritiem transport of in het register onder het trefwoord zeil. Op die manier vindt u illustraties van de verschillende soorten zeilen, vergezeld van de juiste naam.

• Van Dale Groot beeldwoordenboek Nederlands, English, Français, Deutsch, Español (2016, 4e druk)
  J.-C. Corbeil & A. Archambault
  Utrecht: Van Dale
  ISBN 978 94 6077 306 8

• Limburgs etymologisch woordenboek. De herkomst van de woorden uit beide Limburgen (2011)
  F. Debrabandere
  Leuven: Davidsfonds
  ISBN 978 90 5826 808 2
  
• Brabants etymologisch woordenboek. De herkomst van de woordenschat van Antwerpen, Brussel, Noord-Brabant en Vlaams-Brabant (2010)
  F. Debrabandere
  Leuven: Davidsfonds
  ISBN 978 90 5826 753 5
  
• Brussels Lexicon (2009)
  S. de Vriendt & M. de Schrijver
  Brussel: Academie van het Brussels
  ISBN 978 90 814121 0 0
  
• Zeeuws etymologisch woordenboek. De herkomst van Zeeuwse woorden (2007)
  F. Debrabandere
  Amsterdam: Atlas
  ISBN 978 90 450 0080 0
  
• Oost-Vlaams en Zeeuws-Vlaams etymologisch woordenboek. De herkomst van de Oost- en Zeeuws-Vlaamse woorden (2005)
  F. Debrabandere
  Amsterdam: L.J. Veen
  ISBN 978 90 204 0364 0
  
• West-Vlaams etymologisch woordenboek. De herkomst van West-Vlaamse woorden (2002, 2e druk)
  F. Debrabandere
  Amsterdam: L.J. Veen
  ISBN 978 90 204 0726 6
  

Achter elk woord schuilt een ontstaansgeschiedenis. Die is niet altijd even duidelijk. Zo heeft het toch heel Nederlands klinkende zolder zich door de eeuwen heen ontwikkeld uit het Latijnse woord solarium. De wetenschap die de herkomst en geschiedenis van woorden bestudeert, wordt etymologie genoemd. In een etymologisch woordenboek wordt de ontwikkeling van woorden stapsgewijs in kaart gebracht. Het begint bij de oudste geschreven bronnen in de taal van oorsprong, beschrijft alle tussenstadia en eindigt bij de moderne vorm. Vaak geven ze de oudste vindplaats in het Nederlands.

Etymologische woordenboeken voor dialecten vindt u hierboven in de rubriek dialectwoordenboeken.

• Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN)
  Het EWN is het belangrijkste woordenboek voor de etymologie van de algemene woordenschat van het moderne Nederlands. Het omvat vier boekdelen. Kan online worden geraadpleegd via deze website ((opent in nieuw venster)) en ook via de uitgebreide onlinedatabank ((opent in nieuw venster)).
  
  Etymologisch woordenboek van het Nederlands: A-E (2003)
  M. Philippa, F. Debrabandere & A. Quak (Red.)
  Amsterdam: Amsterdam University Press
  ISBN 978 90 5356 653 4
  
  Etymologisch woordenboek van het Nederlands: F-Ka (2005)
  M. Philippa, F. Debrabandere & A. Quak (Red.)
  Amsterdam: Amsterdam University Press
  ISBN 978 90 5356 746 3
  
  Etymologisch woordenboek van het Nederlands: Ke-R (2007)
  M. Philippa e.a. (Red.)
  Amsterdam: Amsterdam University Press
  ISBN 978 90 5356 747 0
  
  Etymologisch woordenboek van het Nederlands: S-Z (2009)
  M. Philippa e.a. (Red.)
  Amsterdam: Amsterdam University Press
  ISBN 978 90 5356 748 7
• Etymologisch woordenboek. Onze woorden, hun oorsprong en ontwikkeling (2011, 28e druk)
  J. de Vries & F. de Tollenaere
  Houten: Het Spectrum
  ISBN 978 90 491 0613 3

De term neologisme wordt gebruikt voor elke vernieuwing in de woordenschat van een levende taal: nieuwgevormde woorden, nieuwe zegswijzen, nieuwe woorden voor nieuwe zaken, nieuwe betekenissen bij bestaande woorden. Neologismen zijn wat hun klankvorm betreft zelden helemaal nieuw. Meestal worden ze gevormd door samenstelling of afleiding van al bestaande woorden, of ze waaien over uit een andere taal.

• Neoterm ((opent in nieuw venster))
  Website met neologismenlijst, ook specifieke lijst met Nederlandse neologismen voor Engelse woorden. Onderdeel van de website van de Vereniging voor Nederlandstalige Terminologie (NL-Term).
  
• Woord van de dag ((opent in nieuw venster))
  Nieuwe woorden of betekenissen, gesignaleerd door Ton den Boon, hoofdredacteur van de Grote Van Dale.
  
• Woord van de week
  Sinds 2002 signaleert Team Taaladvies elke week een nieuw woord of een nieuwe betekenis, dikwijls gelieerd aan de actualiteit. Een mooie verzameling.
  
• Van Dale Modern nieuwewoordenboek. Van aasgierkapitalist tot zwemboerka en 1248 andere nieuwe woorden (2010)
  T. den Boon
  Utrecht: Van Dale
  ISBN 978 90 6648 874 8
  
• Van asotaks tot zedenpleger. Tien jaar nieuwe woorden (2009)
  E. Sanders
  Rotterdam: NRC Handelsblad
  ISBN 978 90 79985 05 0

Rijmwoordenboeken groeperen rijmwoorden in klankalfabetische volgorde. Ze gaan dus uit van de eindklanken van woorden, niet van de spelling zoals inverte woordenboeken. In een rijmwoordenboek vindt u woorden als astronaut, bout en goud in hetzelfde groepje terug omdat hun eindklanken rijmen.

• Rijmwoordenboek ((opent in nieuw venster))
  
• Nederlands Rijmwoordenboek (2012, 10e, geactualiseerde druk)
  J. Bakker
  Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar
  ISBN 978 90 388 9618 2
  
• Prisma Rijmwoordenboek (2011, 24e druk)
  A.M.C. Ballot-Schim van der Loeff
  Utrecht: Het Spectrum
  ISBN 978 90 491 0743 7

• Internetwoordenboek ((opent in nieuw venster))
  Meer dan 5000 begrippen op het gebied van internettaal, internetafkortingen, sms-taal en chattaal. U vindt er ook een lijst met emoticons.
  
• Sms-woordenboek ((opent in nieuw venster))
  Woordenboek voor sms- en msn-taal. U vindt er niet alleen de betekenis van een sms-afkorting, maar u kunt ook omgekeerd voor een Nederlands woord of Nederlandse zin de sms-vertaling vinden.
  
• Verklarend woordenboek automatisering (2011, 4e druk)
  H. Biemond
  Zoetermeer: Free Musketeers
  ISBN 978 90 484 1952 4
  
• Sms & msn (2009)
  W. Daniëls
  Utrecht: Het Spectrum
  ISBN 978 90 491 0052 0
  
• Sms-taal ZKWRDNBK (2006)
  L. Hilgers
  Hoensbroek: Educos
  ISBN 978 90 808765 3 8
  

Synoniemen zijn woorden die (ongeveer) dezelfde betekenis hebben. In een synoniemenwoordenboek vindt u voor een bepaald woord een aantal gelijkbetekenende en betekenisverwante alternatieven, meestal gevolgd door een stijl- of registerlabel. Bijvoorbeeld: meisje: meid, griet (informeel), deerne (archaïsch), natel (bargoens), moppie (schertsend, informeel).

Betekeniswoordenboeken zijn verwant aan synoniemenwoordenboeken. Daarin staan de woorden niet in alfabetische volgorde, maar zijn ze volgens betekenisverwantschap in groepjes bijeengebracht. Daardoor zijn betekeniswoordenboeken erg handig als u op zoek bent naar het juiste woord: uit alle thematisch verwante woorden kunt u datgene kiezen wat het meest accuraat uitdrukt wat u bedoelt. Onder een begrip als hutsepot staat bijvoorbeeld: stamppot, labskous, macedoine, boerenkool, olla podrida, moes, couscous, ratatouille, ratjetoe, rats, jachtschotel, paella, risotto, pilau, pizza, tagliatelle, nasi, nasibal, nasigoreng.

• Met zoveel woorden. Gids voor trefzeker taalgebruik (2016)
  R. Schutz & L. Permentier
  Antwerpen: WPG Uitgevers
  ISBN 978 94 6298 180 5
  ISBN 978 90 485 3155 4 (e-book)
  
• Van Dale Thesaurus. Synoniemen en betekenisverwante woorden (2010)
  Utrecht: Van Dale
  ISBN 978 90 6648 877 9
  
• Prisma Synoniemen (2010, 10e druk)
  R. Reinsma
  Utrecht: Spectrum
  ISBN 978 90 491 0598 3
  
• Het juiste woord. Systematische ordening, betekenisvarianten, stijlvarianten, synoniemen (2008, 6e druk)
  L. Brouwers & F. Claes
  Antwerpen: Standaard
  ISBN 978 90 02 220 29 6
  
• De snelle weg naar het juiste woord (2005, 2e editie)
  R. ter Borg e.a.
  Amsterdam: Reader’s Digest
  ISBN 978 90 6407 712 8
  

In uitspraakwoordenboeken wordt de uitspraak van Nederlandse woorden weergegeven. Het gewone alfabet schiet daarin tekort. Het Nederlands heeft ongeveer vijftig spraakklanken en de zesentwintig letters van ons alfabet kunnen die niet allemaal even accuraat weergeven. In een woord als hernemen geeft de letter e bijvoorbeeld drie verschillende klanken weer.

Om die gebrekkige weergave te verbeteren werden fonetische alfabetten ontworpen die één klank weergeven door één teken. Met behulp van accent- en lengtetekens wordt geprobeerd de uitspraak zo verfijnd mogelijk weer te geven.

Het Nederlands heeft nooit veel uitspraakwoordenboeken gehad.

• Uitspraakwoordenboek (2000)
  J. Heemskerk & W. Zonneveld
  Utrecht: Het Spectrum
  ISBN 978 90 274 4482 0
  
• ABN-uitspraakgids ((opent in nieuw venster))
  
  ABN-uitspraakgids (1987, 2e, volledig herziene druk)
  P.C. Paardekooper
  Antwerpen: Heideland-Orbis
  ISBN 978 90 291 3053 0

• Typisch Vlaams. 4000 woorden en uitdrukkingen (2015)
  L. Permentier & R. Schutz
  Leuven: Davidsfonds
  ISBN 978 90 5908 651 7
  

• Dag in dag uit. Van woord tot woord (2008, 7e druk)
  W. Smedts
  Leuven: Acco
  ISBN 978 90 334 7054 7
  

• Correct taalgebruik (2006, 8e bijgewerkte druk)
  W. Smedts, W. Penninckx & P. Buyse
  Kortrijk-Heule: UGA
  ISBN 978 90 6768 808 6
  

• Woordwijzer. Goed taalgebruik in bedrijf en techniek. NEN 5050 (2006)
  Delft: Nederlands Normalisatie-instituut
  ISBN 978 90 5254 121 1
  

• Woordenboek voor correct taalgebruik (2004, 3e druk)
  S. Theissen & P. Debrabandere
  Mechelen: Wolters Plantyn
  ISBN 978 90 301 8318 1
  ISBN 978 90 3018 328 0 (oefenboek)

Voorzetselwoordenboeken beschrijven hoe voorzetsels gebruikt worden in combinatie met andere woorden.

In een combinatiewoordenboek zijn vaste niet-idiomatische combinaties opgenomen, bijvoorbeeld van een zelfstandig naamwoord met een werkwoord, van een bijvoeglijk met een zelfstandig naamwoord, of van een werkwoord met een bijwoord. Een combinatiewoordenboek is erg handig voor anderstaligen die Nederlands leren en voor mensen die hun taalgebruik willen preciseren, nuanceren of variëren.

• Prisma Voorzetsels. Alle manieren om voorzetsels correct te gebruiken (2013, 5e druk)
  R. Reinsma & W.J.B. Hus
  Houten: Unieboek | Het Spectrum
  ISBN 978 90 00 33303 5
  
• Combinatiewoordenboek. Nederlandse substantieven met hun vaste verba (2014, 3e, gewijzigde en uitgebreide druk)
  P. de Kleijn
  Amsterdam: Rozenberg Publishers
  ISBN 978 90 361 0384 8
  Ook online raadpleegbaar ((opent in nieuw venster)).
  
• Het juiste voorzetsel. Lexicon van het voorzetselgebruik in het Nederlands (1999, 5e druk)
  Th. Vindevogel
  Deurne: Wolters Plantyn
  ISBN 978 90 309 3339 7
  
• Woordcombinaties ((opent in nieuw venster))
  Woordcombinaties is een website die de combinatiemogelijkheden van Nederlandse woorden geeft. Per woord worden er voorbeeldzinnen en veelvoorkomende combinaties gegeven, en soms ook informatie over de zinsbouw. Deze online taalhulp van het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT) is in de eerste plaats bedoeld voor anderstalige leerders van het Nederlands, maar kan voor iedereen nuttig zijn.

• De taal van het nieuwe normaal. Corona in 1000 en enige woorden. (2020)
  T. den Boon
  Varik: De Weideblik
  ISBN 978 90 77767 90 0
  
• Het grootste citatenboek ter wereld. 40.000 inspirerende uitspraken (2014, nieuwe, herziene druk)
  G. de Ley
  Tielt: Lannoo
  ISBN 978 94 014 1513 2
  
• Het nieuwe verdwijnwoordenboek (2015)
  T. den Boon
  Varik: De Weideblik
  ISBN 978 90 77767 59 7
  
• Het Woordenreservaat. Woordschatten in de Nederlandse taal (2013, nieuwelings vermeerderd en herzien)
  F. Collignon
  ‘s-Gravenhage: Kemper Conseil
  ISBN 978 90 76542 64 5
  
• Op-en-Top Nederlands. Woordenlijst overbodig Engels (2015)
  F. Bakker, P. Uljé & D. van Zijderveld
  Amsterdam: Stichting Nederlands, i.s.m. Brave New Books
  ISBN 978 94 021 3866 5
  
• Prisma groot woordenboek Afrikaans en Nederlands (2011)
  W. Martin
  Houten: Het Spectrum
  ISBN 978 90 491 0256 2
  
• Van Dale Modern Bargoens woordenboek. Van achenebbisj tot zwijntje en 698 andere informele woorden (2009)
  E. Sanders
  Utrecht: Van Dale
  ISBN 978 90 6648 886 1
  
• Van Dale Modern uitroepenwoordenboek. Van aanvallûh tot ziezo (2009)
  T. den Boon
  Utrecht: Van Dale Lexicografie
  ISBN 978 90 6648 885 4
  
• Van Dale Modern Eufemismenwoordenboek. Van andersbegaafd tot zwembandjes (2008)
  T. den Boon
  Utrecht: Van Dale Lexicografie
  ISBN 978 90 6648 067 4
  
• Van Dale Groot Vergelijkingenwoordenboek (2007)
  T. den Boon
  Utrecht: Van Dale Lexicografie
  ISBN 978 90 6648 084 1
  
• Groot scheldwoordenboek. Van apenkont tot zweefteef (2007)
  M. De Coster
  Antwerpen: Standaard
  ISBN 978 90 02 22286 3
  
• Koosjer Nederlands. Joodse woorden in de Nederlandse taal (2006, 2e druk)
  J. van de Kamp & J. van der Wijk
  Amsterdam: Contact
  ISBN 978 90 254 2179 3