Vroeger werd aangenomen dat als twee partijen een contract sloten (bijvoorbeeld 1 en 2), ze daarmee ook bedoelden dat schade door het niet naleven van het contract alleen via het contract kon worden verhaald. U kon dus niet zomaar buiten het contract (‘buitencontractueel’) een schadevergoeding eisen. Dit werd het ‘samenloopverbod’ genoemd.

Alleen in heel uitzonderlijke gevallen kon u als contractpartij toch buitencontractueel een schadevergoeding eisen, maar in de praktijk was zelden voldaan aan de voorwaarden voor een buitencontractuele vordering. Dit samenloopverbod beschermde ook hulppersonen, zoals bv. onderaannemers. Zij waren immers geen contractant waardoor u ze niet contractueel kon aanspreken. Bovendien waren ze ook geen echte derden die u buitencontractueel kon aanspreken, omdat ze voor één van de contractanten (bv. aannemers) een contractuele verbintenis uitvoerden. Met andere woorden, alleen hun eigen opdrachtgever kon hen contractueel aanspreken voor schade, waardoor ze quasi-immuun waren voor aansprakelijkheid door de contractpartij(en) van hun eigen opdrachtgever.

Sinds 1 januari 2025 zijn het samenloopverbod en de quasi-immuniteit afgeschaft. De wetgever voerde hierdoor artikel 6.3 BW in:

Ҥ1 Tenzij de wet of het contract anders bepaalt, zijn de wettelijke bepalingen inzake buitencontractuele aansprakelijkheid van toepassing tussen medecontractanten.
Indien de benadeelde echter op grond van de buitencontractuele aansprakelijkheid schadeloosstelling voor schade veroorzaakt door de niet-nakoming van een contractuele verbintenis vordert van zijn medecontractant, kan deze medecontractant de verweermiddelen inroepen die voortvloeien uit zijn contract met de benadeelde, uit de wetgeving inzake bijzondere contracten en uit de bijzondere verjaringsregels van toepassing op het contract. Dit is niet het geval bij vorderingen tot schadeloosstelling voor schade als gevolg van een aantasting van de fysieke of psychische integriteit of van een fout begaan met het opzet schade te veroorzaken.”

Dat betekent dat als een contractpartij schade lijdt door het niet naleven van een contract, die partij nu ook buitencontractueel (dus los van het contract) een schadevergoeding kan eisen van de andere contractpartij (= medecontractant) of van diens hulppersoon, tenzij de wet of het contract zelf dat uitsluit of beperkt. De partij die wordt aangesproken, mag wel nog verschillende verweermiddelen inroepen. Zo kunnen medecontractanten (1 en/of 2) ook verweermiddelen inroepen die voortvloeien uit het contract, uit de wetgeving inzake bijzondere contracten en uit de bijzondere verjaringsregels van toepassing op het contract (art. 6.3, §1, lid 2 BW).

De opheffing van het samenloopverbod luidde ook het einde in van de quasi-immuniteit van de hulppersoon. Artikel 6.3, §2, lid 1 BW werd hiertoe toegevoegd:

“§ 2. Tenzij de wet of het contract anders bepaalt, zijn de wetsbepalingen inzake buitencontractuele aansprakelijkheid van toepassing tussen de benadeelde en de hulppersoon van zijn medecontractanten.”

Net zoals de contractpartijen, kan ook de hulppersoon verweermiddelen inroepen. De wetgever voorzag dit in art. 6.3, §2, lid 2 en 3 BW:

“Indien de benadeelde echter op grond van de buitencontractuele aansprakelijkheid schadeloosstelling voor schade veroorzaakt door de niet-nakoming van een contractuele verbintenis vordert van een hulppersoon van zijn medecontractant, kan deze laatste dezelfde verweermiddelen inroepen als zijn opdrachtgever op grond van paragraaf 1 kan inroepen met betrekking tot de verbintenissen aan de uitvoering waarvan de hulppersoon meewerkt.
De hulppersoon kan eveneens de verweermiddelen inroepen die hij zelf in dit verband tegen zijn medecontractant kan inroepen op grond van paragraaf 1.”

Met andere woorden: de hulppersoon kan zich beroepen op verweermiddelen uit zowel zijn eigen contractuele relatie met zijn opdrachtgever (1 of 2) als op deze uit de contractuele relatie tussen zijn opdrachtgever (1) en diens medecontractant (2).

Schematisch weergegeven ziet de situatie er nu zo uit:

Ja, de nieuwe regels uit boek 6 BW gelden ook voor overheidsopdrachten. Ze zijn van toepassing op schadeverwekkende feiten die zich hebben voorgedaan na 1 januari 2025.

Ja, hulppersonen mogen zich verdedigen door verweermiddelen in te roepen uit zowel hun eigen contract met hun opdrachtgever als uit het hoofdcontract tussen hun opdrachtgever en diens medecontractant.

Dan is die persoon een ‘derde’. U kunt een derde altijd buitencontractueel aanspreken. Beperkingen of uitsluitingen van aansprakelijkheid in het contract gelden niet voor derden. Let op: een contractuele beperking kan dus een vals gevoel van veiligheid geven als er ook derden betrokken zijn.

Dan zijn er wel enkele aandachtspunten over de verhouding tussen de hulppersoon en de benadeelde medecontractant:

• Een opdrachtnemer kan soms een dubbele rol hebben (bijvoorbeeld als architect én als toezichthouder). U kunt in het contract regelen dat de aansprakelijkheid van de opdrachtnemer als hulppersoon wordt uitgesloten tegenover andere opdrachtnemers, maar dat u hem zelf nog wel kunt aanspreken.
  
• Anderzijds is het niet altijd verstandig om de aansprakelijkheid van álle hulppersonen op dezelfde manier uit te sluiten of te beperken. De situatie van hulppersonen van de aanbesteder is anders dan die van de opdrachtnemer. Een algemene uitsluiting kan risico’s opleveren, vooral voor de aanbesteder. Denk maar aan de mogelijkheid om een onderaannemer buitencontractueel aan te spreken bij faillissement van de medecontractant zoals bijvoorbeeld een aannemer.

Voor lopende opdrachten kunt u de buitencontractuele aansprakelijkheid uitsluiten door het opnemen van een bijakte. Dit houdt wel een wijziging van de opdracht in, waarvoor een rechtsgrond noodzakelijk is. Voor opdrachten waarop het KB Uitvoering van toepassing is, kan dit op basis van art. 38/5 en 38/6 KB Uitvoering.

• De aannemer is aansprakelijk voor alle werken die door hem of door zijn onderaannemers zijn uitgevoerd tot de definitieve oplevering. Na de voorlopige oplevering is hij niet aansprakelijk voor schade waarvan de schuld niet bij hem ligt (art. 84 KB Uitvoering).
• De leverancier is aansprakelijk tot het moment dat de levering is gecontroleerd, behalve bij schade door onvoorziene omstandigheden of door fouten van de aanbesteder (art. 122 KB Uitvoering).
• De dienstverlener is daarentegen volledig aansprakelijk voor fouten en nalatigheden in zijn diensten (art. 152 KB Uitvoering).

Hiernaast kan de opdrachtnemer/aanbesteder zich beroepen op de indieningsvoorwaarden die gelden bij onvoorzienbare omstandigheden in de zin van art. 38/9 KB Uitvoering of feiten die ten laste van de aanbesteder/opdrachtnemer kunnen worden gelegd overeenkomstig art. 38/11 KB Uitvoering.

Voor lopende opdrachten zorgt het uitsluiten van de mogelijkheid om buitencontractuele aansprakelijkheidsvorderingen in te stellen ervoor dat de situatie behouden blijft zoals ze door de partijen bij het sluiten van de opdracht was overeengekomen. Dit geeft het meeste rechtszekerheid. Maar een algemene uitsluiting kan ook risico’s opleveren, vooral voor de aanbesteder. Denk maar aan de mogelijke verloren opportuniteit om een onderaannemer buitencontractueel aan te kunnen spreken bij faillissement van de medecontractant (aannemer).

U kunt de nieuwe regels over de (buiten)contractuele aansprakelijkheid uitsluiten maar ook beperken, weliswaar met bepaalde grenzen, vastgesteld in het BW (zoals het feit dat de beperking niet een contractant kan bevrijden van een opzettelijke fout of schade die de fysieke integriteit van een persoon aantast). Daarnaast wordt een bepaling die het contract ‘uitholt’ (en dus alle aansprakelijkheid uitsluit), als niet-geschreven beschouwd.

Het is in elk geval raadzaam om zich te oriënteren naar art. VI.91/5, 6° WER. De beperking van aansprakelijkheid gaat best niet verder dan wat bepaald wordt in dit artikel, namelijk:

“6°: de onderneming te ontslaan van haar aansprakelijkheid voor haar opzet, haar zware fout of voor die van haar aangestelden of, behoudens overmacht, voor het niet-uitvoeren van de essentiële verbintenissen die het voorwerp van de overeenkomst uitmaken;”

Belangrijk hierbij is dat, als u een aansprakelijkheidsbeperking opneemt en dus afwijkt van het KB Uitvoering, u duidelijk en gemotiveerd vooraan in het bestek vermeldt van welke artikel(en) u afwijkt (art. 9, § 4 KB Uitvoering). Bovendien moet u een afwijking van art. 84 KB Uitvoering uitdrukkelijk motiveren in het bestek. Bij gebrek aan uitdrukkelijke motivering wordt dergelijke beperking of uitsluiting voor niet-geschreven gehouden, ook al is ze in principe in het voordeel van de opdrachtnemer. Dit geldt uiteraard enkel als het KB Uitvoering van toepassing is.

Dan geldt het Burgerlijk Wetboek volledig, tenzij er andere bijzondere wetgeving is. Ook hier kunt u aansprakelijkheid beperken of uitsluiten, binnen de grenzen van art. 5.89, §1, lid 2 en 3 BW, en is het raadzaam om zich bij de opmaak van een aansprakelijkheidsbeperking te oriënteren naar art. VI.91/5, 6° WER. Voor deze opdrachten is er geen verplichting om vooraan in het bestek/opdrachtdocument/contract te vermelden waarvan afgeweken wordt en/of dit te motiveren.