De gemeenteraad

De gemeenteraad bestaat uit rechtstreeks verkozen leden. Het aantal gemeenteraadsleden is afhankelijk van het inwonersaantal van de gemeente.

In de eerste plaats is de gemeenteraad bevoegd om alles te regelen wat van gemeentelijk belang is. Daarnaast moet de gemeenteraad beraadslagen over elk onderwerp van algemeen belang dat door de hogere overheid wordt opgedragen (bv. toezicht over de kerkfabrieken, erkenning van buurtwegen).

Het college van burgemeester en schepenen

Het schepencollege staat in voor het dagelijks bestuur van de gemeente. In die zin is het in belangrijke mate het beleidsbepalend orgaan van de gemeente. Het bezit talrijke eigen bevoegdheden, waardoor het op zelfstandige wijze kan deelnemen aan het bestuur. Zo houdt het schepencollege zich onder meer bezig met de voorbereiding en de uitvoering van de beslissingen van de gemeenteraad. Het is daarnaast een uitvoerend orgaan waarbij het zowel opdrachten van gemeentelijk als van algemeen belang behartigt (bv. houden van de kiezerslijsten, onderhoud van buurtwegen en waterlopen).

De burgemeester is niet alleen het hoofd van de gemeente, maar ook de vertegenwoordiger van de regering. In die laatste hoedanigheid is de burgemeester belast met de uitvoering van de wetten, decreten, de verordeningen en besluiten.

De burgemeester is de verantwoordelijke overheid inzake de administratieve politie. Zo kan hij bij ramp of ernstige bedreiging van de openbare orde en wanneer de middelen van de lokale politie ontoereikend zijn, de federale politie of het leger vorderen.

Hij ondertekent de briefwisseling van de gemeente, de reglementen en verordeningen van de raad en van het college. De burgemeester kan met raadgevende stem de vergaderingen van de OCMW-raad bijwonen, hij maakt van ambtswege deel uit van de raad van de kerkfabriek en is de ambtenaar van burgerlijke stand.

Districtsbesturen

Gemeenten met meer dan 100.000 inwoners kunnen districtsbesturen oprichten. Voorlopig heeft enkel de stad Antwerpen sinds 2001 van die mogelijkheid gebruik gemaakt.

Het districtsbestuur bestaat uit een districtsraad, een bureau en de voorzitter. De gemeenteraad kan bevoegdheden van gemeentelijk belang overdragen aan de districtsraden, behalve wat betreft de regeling van de personeelsformatie, de tuchtregeling van het personeel, de gemeentebegroting, de gemeenterekening en de gemeentebelastingen.

In dezelfde zin kan het schepencollege bepaalde bevoegdheden van gemeentelijk belang overdragen aan het bureau en de burgemeester kan hetzelfde doen voor de voorzitter van het districtsbestuur. De bevoegdheden van de burgemeester inzake politieaangelegenheden komen echter niet in aanmerking voor overdracht aan de voorzitter van het districtsbestuur.

Naast deze overgedragen bevoegdheden beschikt de districtsraad over een algemene adviesbevoegdheid voor alle aangelegenheden die betrekking hebben op het district. De districtsraad kan binnen zijn bevoegdheidssfeer punten toevoegen aan de agenda van de gemeenteraad.

Stad Antwerpen is opgedeeld in 9 districten. Elk district heeft een eigen districtsbestuur, een eigen districtshuis en een aantal eigen bevoegdheden, zoals de aanleg en heraanleg van het openbaar domein, sport, cultuur, communicatie, jeugd- en seniorenwerking.

Lokale mandatarissen

Lokale besturen worden geleid door politieke mandatarissen. Het zijn in beginsel gewone burgers die voor een bepaalde duur worden verkozen voor een bepaald bestuur, maar meestal daarnaast nog een apart beroep kunnen uitoefenen.

Voor de uitoefening van hun bestuursactiviteiten krijgen lokale mandatarissen een wettelijke vergoeding. Afhankelijk van hun functie en hun activiteiten hebben ze recht op een vaste wedde, presentiegeld, terugbetaling van kosten, sociale bescherming en een pensioen.

Het Agentschap Binnenlands Bestuur (ABB) heeft een databank met gegevens van alle mandatarissen van lokale besturen in Vlaanderen. De databank bevat gegevens van alle verkozenen die zetelen in een gemeenteraad, provincieraad, OCMW-raad of districtsraad.

Fusies van gemeenten

Op 1 januari 2019 zijn 15 Vlaamse gemeenten gefuseerd. Sinds de vorige fusie van 1983 waren er 308 gemeenten in Vlaanderen, nu zijn er nog 300. De 7 nieuwe fusiegemeenten zijn:

De Vlaamse Regering stimuleert andere gemeenten om over te gaan tot vrijwillige fusie tegen 1 januari 2025. Bij de afweging en het daaropvolgende fusietraject kunnen fuserende gemeenten ondersteuning krijgen van het Agentschap Binnenlands Bestuur(opent in nieuw venster).