PFAS in oppervlaktewater, grondwater en drinkwater
Metingen van de Vlaamse Milieumaatschappij tonen aan dat PFAS wijdverspreid is in het oppervlaktewater en dat de milieukwaliteitsnormen op de meeste meetplaatsen worden overschreden. De Vlaamse overheid geeft uit voorzorg al jaren 2 adviezen.
Uit de resultaten van het drinkwater van 2022 blijkt dat het water 100% voldoet aan de Europese norm voor ‘totale som PFAS’ en 99% voldoet aan de Europese norm ‘som 20 PFAS’.
Bij een onderzoek naar diffuse PFAS-verspreiding in het ondiepe freatische grondwater stelde de VMM op verschillende locaties in heel Vlaanderen PFAS vast. Er zijn ook locaties waar geen PFAS werd vastgesteld.
Grondwater
Metingen
Midden 2021 werd de PFAS-verspreiding al beperkt gescreend in de ruime omgeving van de 3M-site (Zwijndrecht). Dat gebeurde in het ondiepe grondwater op verschillende meetlocaties van het grondwatermeetnet van de VMM.
Begin 2022 voerde de VMM een eerste oriënterende onderzoek uit om de diffuse verspreiding door PFAS in het ondiepe freatische grondwater in Vlaanderen na te gaan. De VMM onderzocht het grondwater van bijna 200 willekeurige ondiepe freatische putten op de aanwezigheid van 45 verschillende PFAS. Bij die 45 verschillende PFAS zaten ook de 20 relevante PFAS uit de nieuwe Europese drinkwaterrichtlijn (PFAS-20) en de 10 stoffen vermeld in de Europese grondwaterrichtlijn.
De belangrijkste vaststellingen uit het onderzoek zijn:
- 17 van de 45 onderzochte PFAS werden gedetecteerd. Het gaat om onder andere 12 stoffen van de PFAS-20 en de 10 stoffen uit de grondwaterrichtlijn. De frequentst voorkomende PFAS zijn PFBA, PFBS, PFOA en PFOS, zowel in hogere als lagere concentraties.
- Er zijn locaties buiten de provincie Antwerpen waar geen enkele PFAS werden gedetecteerd.
- Er ligt voor grondwater nog geen normenkader vast voor PFAS. Daarom werd in het rapport uitgegaan van 4 voorgestelde toetsingskaders, zoals de Europese norm voor drinkwater.
- De norm van de drinkwaterrichtlijn (som 20 PFAS) wordt op 6% van de locaties overschreden. De strengere EFSA-risicogrens, die als richtwaarde op lange termijn wordt gezien, wordt op 4/10 van de locaties overschreden. Die vaststelling is mogelijk het gevolg van puntverontreinigingen.
- Verder onderzoek is noodzakelijk om meer inzicht te krijgen in de manier waarop de verspreiding van PFAS gebeurt en wat de link is met eventuele puntbronverontreinigingen.
Meer info
- Rapport van de VMM ‘Oriënterend onderzoek naar diffuse verspreiding met PFAS in het freatisch grondwater in Vlaanderen(PDF bestand opent in nieuw venster)’
- De meetresultaten waarop het rapport is gebaseerd zijn beschikbaar via de PFAS-verkenner(opent in nieuw venster) van de Databank Ondergrond Vlaanderen.
Oppervlaktewater
Adviezen
- Eet geen zelf gevangen vis, omwille van de hoge concentraties kwik, pcb’s en dioxines. Dit staat dus los van de eventuele aanwezigheid van PFOS in het water of in de vis.
- Zwem niet in onbevaarbare waterlopen, omdat die niet zijn ingericht als zwemwater. De zwemwaterkwaliteit wordt niet getest, er kan meer stroming zijn dan verwacht, er kunnen voorwerpen op de bodem liggen… In bevaarbare waterlopen is zwemmen verboden.
Metingen
Om de 3 jaar worden op 40 plaatsen in Vlaanderen de PFOS-waarden in vissen en oppervlaktewater gemeten.
Dit zorgt voor een representatief beeld van de aanwezigheid van PFOS in het Vlaamse oppervlaktewater, maar zegt niets over welke meetplaats het best of het slechtst scoort, over wat de bron van de vervuiling is of over de eventuele impact op de gezondheid. Daar zijn andere parameters en bijkomend onderzoek voor nodig.
De metingen geven alleen een beeld van de chemische toestand van het oppervlaktewater.
Uit de metingen blijkt dat het gemiddelde PFOS-gehalte in beken, rivieren en kanalen zo goed als overal boven de milieunormen piekt. Meer informatie vindt u via het Geoloket Waterkwaliteit (Vlaamse Milieumaatschappij)(opent in nieuw venster).
Drinkwater en drinkwaterbronnen
Eind 2020 werd de herziening van de Europese drinkwaterrichtlijn goedgekeurd. Die werd in januari 2023 omgezet in Vlaamse wetgeving. De normen in die richtlijn liggen op 100 nanogram PFAS per liter voor de som van een lijst van 20 stoffen uit de PFAS-familie en 500 nanogram PFAS per liter voor de som van alle PFAS.
Onderzoek
Bronnen drinkwater
In de zomer van 2021 voerden de verschillende waterbedrijven in Vlaanderen op vraag van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) een op risico-gebaseerde monitoringscampagne voor PFAS uit. Hierbij werd de volledige keten van bron tot kraan doorgelicht en werden de volgende meetlocaties bemonsterd:
- het oppervlaktewater en grondwater gebruikt voor de productie van drinkwater
- het drinkwater dat aan de klant wordt geleverd.
De stalen werden getoetst aan de zogenaamde PFAS-20 norm, de norm die Europa voorziet voor het meten van de 20 meest relevante soorten PFAS in het water.
Bronnen gebruikt voor de productie van drinkwater
Het ruwwater van de Vlaamse waterbedrijven komt voor ongeveer de helft uit grondwater en de helft uit oppervlaktewater. In de studie van 2021 werden in totaal 98 stalen op oppervlaktewater en 313 stalen op grondwater onderzocht.
Belangrijkste conclusies zijn:
- Bij geen enkele meting in oppervlaktewater is de toetsingswaarde drinkwater (100 nanogram per liter) overschreden. Bij één grondwaterwinning werd deze toetsingswaarde wel overschreden.
- De gemiddelde concentratie voor alle onderzochte PFAS is lager dan 6,4 ng/l in oppervlaktewater en lager dan 1,3 ng/l voor grondwater.
- De top vijf van meest voorkomende PFAS in oppervlaktewater zijn: PFOA, PFHxA, PFBS, PFPeA en PFHpA. Voor grondwater zijn de meest voorkomende PFAS: PFBS, PFPeA, PFOA, PFHxA en PFOS.
De waterbedrijven garanderen een verdere monitoring van de bronnen waaruit drinkwater wordt geproduceerd.
- VMM-rapport ‘PFAS in de bronnen voor de productie van drinkwater(PDF bestand opent in nieuw venster)’
Drinkwater
In de studie van 2021 werden in totaal 836 stalen drinkwaterstalen onderzocht. In een aantal stalen worden zeer kleine concentraties aangetroffen:
- De gemiddelde concentratie voor alle onderzochte individuele PFAS is lager dan 2 nanogram per liter.
- Bij geen enkele van deze metingen is de norm van 100 nanogram per liter water overschreden.
- In alle leveringsgebieden van drinkwater ligt de maximale concentratie zelfs onder de helft van die norm.
- Dat betekent dat ons drinkwater overal in Vlaanderen voldoet aan de Europese norm.
- De vijf soorten PFAS die het meest worden aangetroffen in drinkwater zijn PFPeA, PFHxA, PFBS, PFOA en PFHpA.
- De aanwezigheid van PFAS in het drinkwater wordt ook in de toekomst regelmatig gemonitord.
Drinkwater
In 2022 hebben de verschillende waterbedrijven in Vlaanderen PFAS geanalyseerd in het drinkwater. Er werden in totaal 1428 stalen drinkwaterstalen onderzocht. Daarbij werd de volledige keten van bron tot kraan doorgelicht en werden de volgende meetlocaties bemonsterd:
- het drinkwater dat aan de klant wordt geleverd. De controle op de drinkwaterkwaliteit gaat uit van een steekproefsgewijze staalname door de waterbedrijven aan de kraan bij particulieren en in publieke gebouwen per leveringsgebied
- het drinkwater in het waternet
De stalen werden getoetst aan de zogenaamde PFAS-20 norm (100 nanogram per liter) en de som van de totale PFAS (500 nanogram per liter).
Belangrijkste conclusies zijn:
- Bij geen enkele meting in drinkwater in het waternet is de toetsingswaarde drinkwater voor PFAS-20 en PFAS-totaal overschreden. Bij 99% van de analyses van het drinkwater aan de kraan voldeed het water aan de PFAS-20 norm, het drinkwater aan de kraan voldeed bij alle metingen aan de norm voor de som van de totale PFAS
- De maximale concentratie voor de som van de totale PFAS is lager dan 30% van de toekomstige norm van 500 ng/l.
- De mediane concentratie voor de som PFAS-20 is overal lager dan 60% van de toekomstige norm. De maximale waarde van de som PFAS-20 is in 1 leveringsgebied hoger dan de toekomstige norm.
- De waterbedrijven garanderen een verdere monitoring van het drinkwater.
Meer info
- Rapport van de VMM ‘Kwaliteit van het drinkwater 2022(opent in nieuw venster)’
- Nieuwsbericht ‘Drinkwaterkwaliteit aan de kraan blijft goed(opent in nieuw venster)’
Beperkte hoeveelheid
Het aandeel van iedere blootstellingsweg (drinkwater, voeding, lucht, bodem) in de totale blootstelling is nog niet volledig duidelijk, maar er wordt door experten aangenomen dat de hoeveelheid PFAS die mensen binnenkrijgen via kraanwater in het algemeen beperkt is in verhouding tot de hoeveelheid PFAS die mensen binnenkrijgen via voeding.