Duurzaamheid in de lerarenopleidingen

De basismodule is het ideale vertrekpunt voor wie zich wil verdiepen in de concepten duurzaamheid en duurzame ontwikkeling. Hier leer je hoe de invulling van het begrip duurzaamheid geëvolueerd is en maak je kennis met de belangrijkste duurzaamheidsmodellen, zoals het 3P- en 5P-model, de donut en de Sustainable Development Goals. Ook verdiep je je in ongestructureerde duurzaamheidsuitdagingen – de zogenaamde ‘wicked problems’. Ten slotte krijg je inzicht in waarden en normen die aan de basis kunnen liggen van (on)duurzaam handelen en in concepten als welvaart en economische groei.

Dit instappunt focust op de competenties die mensen nodig hebben om een actieve rol op te nemen in de transitie naar een duurzame toekomst. Ze zijn de kern van kwalitatieve, impactvolle duurzaamheidseducatie. Het is de bedoeling dat je deze competenties als lector zelf beheerst en oefenkansen creëert voor je studenten om erin te groeien. Zij kunnen ze vervolgens weer doorgeven aan hun leerlingen.

Katja Brundiers en haar collega’s brachten in 2021 in kaart welke duurzaamheidscompetenties het meest gangbaar zijn in het Europees hoger onderwijs. Het gaat om de competenties waardedenken, systeemdenken en toekomstdenken, de strategische en implementatiecompetentie en de intra- en interpersoonlijke competentie.

Een aantal lerarenopleiders toonden ons hoe ze met duurzaamheidseducatie aan de slag gaan. Laat je inspireren door hun praktijkgetuigenissen. We hopen dat deze galerij blijft aangroeien. Wil jij ook een goed voorbeeld delen? Laat het ons dan weten zodat we het kunnen toevoegen!

Uit de verschillende getuigenissen blijkt dat je op heel uiteenlopende manieren aan duurzaamheidscompetenties kan werken. Toch zijn er een aantal methodieken die frequent terugkeren. In de toolbox werkvormen hebben we die samengebracht en gekoppeld aan de duurzaamheidscompetenties. Laat het ons zeker weten als je goede ervaringen hebt met andere werkvormen, zodat we die aan de toolbox kunnen toevoegen.

Duurzaamheidseducatie heeft te maken met les geven en les krijgen, maar dat gebeurt niet op een eiland. Alles vindt plaats in de context van de hogeschool als complexe organisatie. Duurzaamheidseducatie krijgt pas ten volle betekenis wanneer duurzaamheid ook in andere aspecten van de hogeschool zichtbaar wordt. Denk aan haar gebouwen en de bedrijfsvoering daarrond, het personeelsbeleid, het gevoerde onderzoek, de leerinhouden en pedagogisch-didactische keuzes, haar visie- en beleidsteksten en haar maatschappelijke dienstverlening.

Wanneer de hogeschool op alle vlakken duurzaamheid uitstraalt, kan je spreken van een whole institution approach. Hierin speelt elk personeelslid en elke student een rol. In dit instappunt krijg je inspiratie om samen met collega’s, studenten en beleidsmedewerkers een brede werking rond duurzaamheid op te zetten.

Samen met de andere leden van de Verenigde Naties (VN) heeft Vlaanderen zich in 2015 geëngageerd om tegen 2030 de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDGs) te realiseren. De termijn is grotendeels verstreken, maar er is nog een lange weg te gaan.

Thema’s zoals klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, energievoorziening, armoede en oorlog krijgen steeds meer aandacht in de media. Veel jongeren worden er rechtstreeks mee geconfronteerd in hun thuissituatie. Anderen komen ermee in contact door wat ze lezen, horen en rondom zich zien. De manier waarop over dergelijke complexe onderwerpen gesproken en geschreven wordt, is helaas vaak erg ongenuanceerd. Dit zorgt voor veel vragen bij jongeren. Het is belangrijk dat ze daarmee bij hun leraren terecht kunnen.

De VN kent een belangrijke rol toe aan onderwijs om een duurzame toekomst te realiseren. Dat is logisch. Wanneer alle leerlingen, overal te wereld, op school in aanraking komen met duurzaam gedachtegoed, dan zullen zij later als volwassenen in staat zijn om keuzes te maken die leiden naar een meer duurzame samenleving. De leerlingen van vandaag zijn immers de politici, bedrijfsleiders, werknemers, activisten, ouders en consumenten van morgen. De sleutel tot verandering ligt in hun handen.

De Verenigde Naties streven er met SDG 4.7 naar ‘dat alle leerlingen tegen 2030 kennis en vaardigheden verwerven die nodig zijn om duurzame ontwikkeling te bevorderen, onder andere via vorming omtrent duurzame ontwikkeling en duurzame levenswijzen, mensenrechten, gendergelijkheid, de bevordering van een cultuur van vrede en geweldloosheid, wereldburgerschap en de waardering van culturele diversiteit en van de bijdrage van de cultuur tot de duurzame ontwikkeling.’

Als lerarenopleider speel je een belangrijke rol in de brede uitrol van duurzaamheidseducatie. Elk jaar opnieuw stoom je een nieuwe lichting leraren klaar voor hun carrière in het onderwijs. De inhoudelijke keuzes die je in je lessen maakt en de competenties die je je studenten aanreikt, bepalen in grote mate hoe zij hun job zullen invullen. Door bewust aandacht te schenken aan duurzaamheidseducatie kan je een multiplicatoreffect realiseren in het leerplichtonderwijs.

Het is belangrijk dat studenten tijdens hun lerarenopleiding vertrouwd raken met het concept duurzaamheid en de thema’s die daarmee samenhangen, zodat ze erover met hun leerlingen kunnen praten. Ze moeten geen duurzaamheidsexpert worden, maar wel voldoende vertrouwen hebben in zichzelf, zodat ze de onderwerpen niet uit de weg gaan. Nog belangrijker is dat ze hun leerlingen kunnen ondersteunen om zelf op zoek te gaan naar antwoorden en manieren waarop zij een bijdrage kunnen leveren aan een duurzame samenleving. Op die manier wordt het onderwijs een hefboom voor een duurzame toekomst.

De Europese Unie heeft met haar ‘Green Deal’ expliciet gekozen voor een groene transitie tegen 2050. Ze wil daarmee de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs halen en de Europese economie voorbereiden op de veranderingen die samenhangen met de klimaatverandering.

Uiteraard zijn hiervoor aanpassingen nodig in het onderwijs. Medewerkers uit alle beroepssectoren hebben nood aan nieuwe kennis, vaardigheden en attitudes om hen voor te bereiden op de groene transitie. De Europese Commissie heeft daarom in 2022 het competentiekader ‘GreenComp’ gelanceerd. Daarmee zet ze wegwijzers uit om de educatieve sector in alle lidstaten te verduurzamen.

Daarnaast heeft ze een raadsaanbeveling voor de lidstaten uitgevaardigd, waarin ze vraagt om meer aandacht te besteden aan duurzaamheidseducatie in alle onderwijsniveaus. Ze vermeldt daarbij expliciet het belang van de lerarenopleidingen voor het creëren van een duurzame mindset bij toekomstige leraren.

Hoewel Duurzaam Educatiepunt in de eerste plaats docenten en leraren wil professionaliseren, hebben we geprobeerd om het materiaal in deze leermodule ook toegankelijk te maken voor studenten. In de leerpaden van de basismodule wordt de theorie over duurzaamheid afgewisseld met oefeningen en concrete voorbeelden. Heel wat reflectievragen kunnen net zo goed aan studenten gesteld worden. We nodigen je dus uit om dit materiaal niet alleen zelf te gebruiken, maar het ook aan te passen aan jouw specifieke noden en te integreren in je lessen. Alvast bedankt om daarbij steeds naar Duurzaam Educatiepunt te verwijzen.

Wanneer je de leerpaden graag in je onderwijsleerplatform (zoals bv. Toledo of Blackboard) integreert, kan je bij ons de SCORM-bestanden van de leerpaden opvragen. Stuur ons hiervoor een mailtje: educatie.omgeving@vlaanderen.be(opent in uw e-mail applicatie)