Keynote: ‘De kracht van landschap: Een holistische benadering voor duurzame verandering’
De wereld verandert in hoog tempo. Het Antropoceen, het tijdperk waarin de mens een enorme impact heeft op het landschap, stelt ontwerpers, beleidsmakers en stedenbouwkundigen voor grote uitdagingen. Maar in plaats van landschapsverandering als een bedreiging te zien, biedt het landschap zelf een antwoord. Volgens Sylvie Van Damme, wetenschappelijk coördinator Programmatische Aanpak Stikstof bij het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) is een holistische aanpak nodig om klimaatbestendige omgevingen te creëren. De landschapsreflex speelt hierin een sleutelrol.
Landschap als dynamisch systeem
“Landschap is een meerlagig concept”, legt Van Damme uit bij aanvang van haar keynote op het Lerend Netwerk van de Green Deal Klimaatbestendige Omgeving. “Sommigen associëren het met erfgoed, anderen met natuur of open ruimte. Maar het is veel meer dan dat: het is een systeem waarin mens en natuur voortdurend met elkaar interageren.” Wie de landschapsreflex toepast, beschouwt het landschap als een dynamisch gegeven. “Als we iets aanpassen in het landschap, moeten we begrijpen waarom we dat doen en hoe het samenhangt met andere aspecten”, benadrukt Van Damme.
Oog voor diverse schaalniveaus
Bij het ontwerpen en plannen van ruimtegebruik is het cruciaal om naar verschillende schaalniveaus te kijken. “Wanneer we spreken over werken op landschapsschaal, bedoelen we meestal een ruimere, regionale schaal”, zegt Van Damme. “Maar dat volstaat niet. We moeten heen en weer bewegen tussen het hele grote en het kleine schaalniveau om goed te begrijpen hoe alles samenhangt.”
Om de landschapsreflex toe te kunnen passen, is het zinvol om verschillende kaarten te combineren: orthofoto’s, bodemkaarten, historische kaarten zoals de Ferrariskaart, en actuele topografische kaarten. “Door deze kaarten over elkaar te leggen, krijg je een helder beeld van de evolutie van een gebied”, legt Van Damme uit. “Zo kunnen we ruimtelijke ingrepen beter afstemmen op de ecologische en sociale context.”
De rol van landschap in klimaatbestendig ontwerpen
Een landschapsgerichte benadering is essentieel om omgevingen klimaatbestendiger te maken. “We moeten ons bewust zijn van het feit dat alles wat we doen, gebonden is aan planetaire grenzen”, stelt Van Damme. “Elk ontwerp moet rekening houden met de natuurlijke kenmerken van een gebied, zonder star vast te houden aan het verleden. Soms zijn aanpassingen nodig om beter om te gaan met klimaatverandering.”
Volgens Van Damme moeten ontwerpers niet alleen focussen op technische oplossingen, maar ook op hoe mensen een landschap beleven. “Landschap is niet alleen een fysieke ruimte, maar ook een ‘mindscape’ – een plek die emoties en herinneringen oproept. Dat vraagt om ontwerpen die niet alleen functioneel, maar ook betekenisvol en verbindend zijn.”
Landschap als ontmoetingsruimte
De landschapsreflex biedt een kader om in dialoog te gaan met verschillende belanghebbenden. “Landschappen zijn een werkwoord”, zegt Van Damme. “Ze zijn ook letterlijk en figuurlijk een ontmoetingsruimte. Ze brengen mensen samen.”
Door in gesprek te gaan met bewoners, beleidsmakers en natuurbeheerders kunnen projecten ontstaan die breed gedragen worden en beter aansluiten bij de identiteit van een plek. “Het landschap is een systeem waarin alles samenhangt. Als we dat begrijpen en rekening houden met de diverse stemmen, kunnen we werken aan een duurzame toekomst”, besluit Van Damme haar keynote.
Naar een duurzamere en klimaatbestendige omgeving
De landschapsreflex biedt een waardevol perspectief voor een toekomstbestendig ruimtegebruik. Door landschap te zien als een dynamisch systeem en integraal onderdeel van ruimtelijke ontwikkeling, kunnen ontwerpers bijdragen aan een duurzamere en klimaatbestendige leefomgeving. Zoals Aldo Leopold het al in 1949 verwoordde: “Op de dag dat we de aarde zien als een gemeenschap waartoe we behoren, zullen we misschien met liefde en respect met haar omgaan.”