Er werd samen met VMM en de Dienst Handhaving gekeken naar wat verschillende bedrijven in het verleden loosden en nu nog lozen. Deze producten, PFAS en gebromeerde vlamvertragers, vinden we inderdaad in het lozingswater terug. De concentraties zijn in het verloop van de jaren wel gedaald en voldoen momenteel aan de lozingsnormen. In het kader van het oorzakelijkheidsonderzoek zal hier verder onderzoek naar gebeuren.

In eerste instantie moet het onderzoek verder gevoerd worden. Het grondwater zal sowieso nog verder in kaart worden gebracht. Het uitvoeren van een risico evaluatie bepaalt of er saneringsnoodzaak is. Momenteel is het nog te vroeg om hierover een uitspraak te doen.

In het oorzakelijkheidsonderzoek wordt ook de screening van de bedrijven meegenomen. Dit staat dus nog op de planning. De betrokken bedrijven worden na het oorzakelijkheidsonderzoek door de OVAM aangeschreven. We willen dit juridisch nog meer onderbouwen dmv het oorzakelijkheidsonderzoek.

De verspreiding via lucht werd nog niet onderzocht in Ronse. We zien hier ook een ander verspreidingspatroon dat voornamelijk veroorzaakt is via lozing, verspreiding van slib op de oevers of overstromingen. Samen met de andere overheidsinstanties wordt dit verder bekeken of hier nog andere blootstellingsroutes zijn. Op basis van de resultaten zien we dit in eerste instantie niet. Daarvoor moet er dieper op de bedrijven ingegaan worden.

In het kader van de lopende studie ‘hotspots’ zullen ook locaties met PFAS/BDE verder worden in kaart gebracht. Momenteel stelt de OVAM een lijst op met alle verdachte locaties voor PFAS. Deze wordt nadien geprioriteerd, waarna ook ter hoogte van deze hotspots in West-Vlaanderen onderzoek zal worden opgestart. Dit staat nog op de planning.

De resultaten van de bijkomende onderzoeken zullen sowieso gecommuniceerd worden. We bekijken dan het geschikte medium: bewonersvergadering / brief/ website.
​​

Nee, daar zijn geen indicaties voor.

60 m is in principe 50 m van de beek. Zij kunnen zich dus aanmelden voor een staalname. De OVAM zal dan bekijken wie in kader van het verdere milieuonderzoek in aanmerking komt voor gratis putwateronderzoek. Op die manier wil de OVAM de toestand van het grondwater verder in kaart te brengen. Aanmelden kan via pfas@vlaanderen.be(opent in uw e-mail applicatie) vóór 15 december met vermelding ‘putwateronderzoek Ronse’

Hoeveel peilputten en grondboringen worden uitgevoerd, wordt bepaald in het plan van aanpak door de erkend bodemsaneringsdeskundige (afhankelijk van bv. grootte). Dat is allemaal vastgelegd in procedures. Meer info vindt u op de OVAM-website ‘Onderzoek- en saneringstraject’(opent in nieuw venster).

In eerste instantie werd er een gebiedsgerichte staalname voorzien en niet locatiespecifiek.

Stroomafwaarts van Utexbel werden er wel stalen van de oever genomen in de nabijheid van de Molenbeek, ter hoogte van het bekken. (Tijdens het waterbodemonderzoek – hotspotstudie - konden er geen stalen genomen worden ter hoogte van deze locatie doordat er te veel stenen in de beek liggen). In het kader van het oorzakelijkheidsonderzoek zal hier verder onderzoek naar gebeuren.

Ter hoogte van het Bruulpark wordt de verontreiniging waarschijnlijk toegeschreven aan overstroming die in de voorbije jaren heeft plaatsgevonden.

Rond de Delfossestraat wordt een siteonderzoek opgestart. Dit onderzoek zal uitgevoerd worden in de periode van januari tot juni 2022.

In eerste instantie wordt verwacht dat de hoogste concentratie zich ter hoogte van de oever zullen bevinden en niet veel verder landinwaarts. Hiervoor dient er verder onderzoek uitgevoerd te worden naar de bronnen en nagegaan te worden waar de hoogste concentraties zich bevinden om vervolgens de verontreiniging verder in kaart te brengen. Voor het siteonderzoek wordt in eerste instantie een plan van aanpak opgesteld. Daarin worden de exacte aantallen in vastgelegd.

PFOS is een perfluoroctaansulfonzuur of een perfluorverbinding, een chemische stof om producten water-, vet- en vuilafstotend te maken. Bovendien is PFOS bestand tegen hoge temperaturen. Deze synthetische chemische stof behoort tot de PFAS-familie: het komt niet van nature voor in het milieu en is niet afbreekbaar. PFAS (Poly- en perfluoralkylstoffen) worden in vele industriële toepassingen en consumentenproducten gebruikt. Denk aan de teflon anti-aanbaklaag in pannen, cosmetica, textiel, brandblusschuim, schoonmaakmiddelen of smeermiddelen.

PFOS komt via de lucht of via het afvalwater in het milieu terecht. De mens neemt deze stoffen vooral op via drinkwater en voedsel (vooral vis, schaaldieren, aardappelen, eieren en producten van eigen kweek (groenten en eieren)) of door het inademen van perfluorverbindingen in binnen- en buitenlucht en op stofdeeltjes.

De natuur en het menselijk lichaam kunnen PFOS niet, of maar bijzonder traag biologisch afbreken. Uit onderzoek blijkt dat chronische blootstelling aan PFOS bij proefdieren resulteert in effecten op de lever, longen, hormoonwaarden, voortplanting en op de ontwikkeling. Of PFOS kankerverwekkend is, is niet met zekerheid vastgesteld.

Lees meer op de pagina ‘Over PFAS: kenmerken, verspreiding, risico’s en maatregelen’.

Gebromeerde vlamvertragers zijn stoffen die worden gebruikt om producten brandvrij te maken. De groep der gebromeerde vlamvertragers bevat een 75-tal verschillende producten, met sterk uiteenlopende toepassingen: elektrisch en elektronisch materieel (computers, TV’s, platen voor gedrukte bedrading), de bouwindustrie (in polyurethaan en polystyreen), textiel en schuim (gordijnen, tapijten, meubels).

Er bestaan 3 klassen van diphenyl ethers: gebromeerde, de gechloreerde en gefosfateerde. De totale groep bestaat uit een reeks congeneren, waarvan BDE209 (synoniem DecaBDE) er één van is. De stofgroep wordt gekenmerkt door zijn persistentie, toxiciteit en bioaccumulatief vermogen.

De intrinsieke stofeigenschappen van BDE209 zijn :

• Blootstelling aan BDE gebeurt door inademen, via voeding en via ingestie en inademen van binnenstof.
• We houden rekening met de gezondheidseffecten (chronische blootstelling): neurotoxisch en ontwikkelingstoxisch, hormoonverstorend. M.b.t. de kankerverwekkende eigenschappen is dit ingedeeld als IARC klasse 3: de substantie - het mengsel of de omstandigheden van de blootstelling - is waarschijnlijk niet carcinogeen voor de mens. Er is een vermoeden dat BDE209 minder toxisch is dan de andere congeneren.
• BDE gaan door de placentabarrière.
• De halfwaardetijd in het lichaam varieert van enkele maanden tot jaren voor bv. penta-BDE tot ongeveer 15 dagen voor BDE209.
• BDE dient steeds als mengsel geëvalueerd te worden (dus verschillende congeneren samen), gezondheidskundig zijn zoals steeds dosis, duur en route van blootstelling belangrijke factoren om in rekening te brengen. In dit kader:
  • Zijn BDE’s, in tegenstelling tot PFAS, gekend voor hun lage wateroplosbaarheid - deze zullen direct stevig binden aan sediment en bodem (en slechts zeer traag uitlogen). In het milieu weten we dat de slibvang van een waterzuivering een aandachtspunt is. Eenmaal aanwezig in de bodem vinden we halfwaardetijden terug (door anaerobe biodegradatie) die verschillen per congeneer. Bv. voor BDE47 is er een afbraak van 30% na 8 maanden, voor BDE99 is dat 3%. De halfwaardetijd van BDE209 in de bodem varieert tussen de 6 en 50 jaar.
  • De voornaamste blootstellingsroute is ingestie van gecontamineerd binnen/buitenstof (80 à 90% van de blootstelling). De resterende procenten worden vooral toegeschreven aan voedselconsumptie. In dat kader is BDE vetminnend - dus oa. aanwezig in vette vis, mogelijk eieren, aanwezig in moedermelk, … Deze eigenschappen doen geen grote blootstelling via drinkwater vermoeden. De eventuele dermale blootstelling is in grootte-orde veel minder belangrijk dan blootstelling via hand-mond contact bij kinderen (pica).
  • Éenmaal in het lichaam aanwezig zal deze belasting zich omzetten in metabolieten en via de normale uitscheiding ons lichaam verlaten. De juiste toxicokinetiek is nog onbekend, en door de intrinsieke eigenschappen wordt rekening gehouden met absorptie en opslag in het lichaam. Een gezondheidskundige toetsing op populatieniveau via oa. bloedstaalnames is niet mogelijk (enkel aanwezigheid, en tendensen vast te stellen), en al zeker niet interpreteerbaar op individueel niveau.
  • Er circuleren een aantal risicogrenzen in de literatuur (maar geen éénduidig verhaal). Zo heeft EFSA in 2011 bv. een opinie gepubliceerd over BDEs waarin voor BDE209 een BMDL10 (Body Mass Detection Limit) van 1700 µg/kg lg werd vermeld, doch deze werd niet omgerekend naar een health based guideline (eerder een MoE benadering).
  • De meest kwetsbare groep zijn ongeboren kinderen en jonge kinderen.

De resultaten van het bijkomende verkennend onderzoek (uitgevoerd in 09/2021) werden teruggekoppeld met OVAM en AZG en hebben geleid tot het implementeren van no regret-maatregelen in een afgebakende zone en het bijstellen van de eerder geformuleerde tussentijdse adviezen ter hoogte van de Drieborrebeekstraat en de Bakkereel (08/2021).

De no regret-maatregelen werden verspreid aan de bewoners in de omgeving van de Molenbeek te Ronse en zijn van toepassing binnen de zone van 20 meter rond de oevers van de Molenbeek, Lievensbeek en Vloedbeek, in het Bruulpark, aan CC De Ververij en in de woonzone aan de Auguste Delfossestraat/Beekstraat waarbij volgende maatregelen gelden:

• Hygiënemaatregelen toepassen:
  • Handen wassen indien er in de bodem gewerkt/gespeeld wordt,
  • Goed voeten vegen indien in die zones gewandeld wordt.
• Best geen moestuin in volle grond hanteren in die zones:
  • Geen grondwater gebruiken als drinkwater in de zone (best ook niet voor irrigatie moestuin),
  • Meest kwetsbare bevolking (Kinderen < 12 jaar, immuunverzwakte personen, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven of wensen zwanger te worden): geen zelf-geteelde groenten consumeren in ‘volle’ grond geteeld,
  • Algemene bevolking: zelf-geteelde groenten met mate consumeren, mits een goede mix met groenten van elders afkomstig,
  • Geen zelf-geteelde eieren consumeren van kippen die scharrelen in die zone.

Er kan afgeweken worden van maatregelen indien specifieke milieumetingen dat aantonen of omgevingsingrepen blootstelling aan PFAS of BDE verhinderen.

Daarnaast gelden voor iedereen in omgeving Molenbeek:

• Geen vis consumeren afkomstig uit de Molenbeek

Algemene aanbevelingen voor alle omwonenden van mogelijk PFAS-verontreinigde zones:

• Gezonde voeding is voor iedereen belangrijk: cf. de aanbevelingen in de voedingsdriehoek. Gebruik daarbij een mix van voeding van verschillende bronnen.
• Algemene aanbeveling voor alle aansluitbare putwatergebruikers: aansluiten op het openbaar waterleidingnet.

De plannen met aanduiding van de zones waar de no regret-maatregelen van toepassing zijn, zijn beschikbaar op de pagina van Ronse. Voor de volledigheid wordt vermeld dat de afgebakende zones steeds aangepast kunnen worden op basis van voortschrijdend wetenschappelijk inzicht.

De resultaten van het verkennende onderzoek dienen geïnterpreteerd te worden in combinatie met de geadviseerde no-regret maatregelen ten einde risico’s ten gevolge van blootstelling aan de verontreiniging te vermijden.

Uit de resultaten van het verkennend onderzoek volgt dat bijkomend onderzoek met staalnames en analyses noodzakelijk zijn: om de vastgestelde verontreinigingen verder af te perken, i.f.v. een gedetailleerde locatiespecifieke risico-evaluatie, i.f.v. het bepalen van de saneringsnoodzaak.

Algemeen advies Agentschap Zorg en Gezondheid:

• De huidige textielsites (actueel en historisch) milieukundig goed in kaart brengen + de lozing van de huidige textielindustrie evalueren.
• Advies met betrekking tot grondwaterverontreiniging:
  • O.a. putwateranalyses bij bestaande putten, putten selecteren die de grondwaterverontreiniging goed in kaart kunnen brengen en afbakenen.
  • Niet-aansluitbare adressen op het drinkwaternet en die melding doen via de gemeente, een putwaterstaal analyseren op PFAS in de jaarlijkse opvolging.
  • Voedingsbedrijven die mogelijk putwater zouden gebruiken in de nabijheid van de Molenbeek: laat uw water controleren op PFAS en BDE-209.
• RWZI Aquafin stroomafwaarts: slibvang en slibverwerking nakijken op hoe omgaan met de parameter PFAS en BDE-209

Het bijkomend onderzoek zal afhankelijk van de locatie (of zone) en het gebruik (bewoning, landbouw, recreatie, …) gericht zijn op één of meerdere media (grond, grondwater, oppervlaktewater, gewassen,…).

Prioritair is het nagaan van de grondwaterkwaliteit bij het gebruik van grondwater als drinkwater of als proceswater bij verwerking of productie van voedingsmiddelen. Er is momenteel geen overzicht van (private) grondwaterwinningen waarbij grondwater gebruikt wordt als drinkwater (waarbij de eigenaars bovendien ook niet aangesloten zijn en/of niet aangesloten kunnen worden op het drinkwaternet).

Via het persbericht en de bewonersbrief (18/11/2021) werd gevraagd aan bewoners binnen een straal van 50 meter rond de Molenbeek om te melden of ze over een private grondwaterput of grondwaterwinning beschikken.

De OVAM kan in eerste instantie op eigen initiatief bijkomend onderzoek uitvoeren, in het bijzonder naar de kwaliteit van het grondwater in of nabij grondwaterwinningen en ter hoogte van een woonzone:

Grondwateronderzoek (door de OVAM) :

• Plaatsing van nieuwe peilbuizen
• Grondwaterputten van bewoners in een straal van 50 meter rond de Molenbeek, Lievensbeek en Vloedbeek : aanmelden bij de OVAM via mailadres pfas@vlaanderen.be(opent in uw e-mail applicatie)
  • Selectie van grondwaterputten (analyses op PFAS en BRF)
  • Gratis staalname en analyse van putwater (grondwater) van gebruikers die niet kunnen aansluiten op het openbaar waterleidingnet (aanvraag bij Technische Dienst van de Stad Ronse))

Site-onderzoek woonzone Delfossestraat (door de OVAM)

In het vervolgtraject zal ook duidelijkheid verkregen moeten worden over welke instanties of partijen onderzoeksverplichtingen hebben voor de verontreinigingen die vastgesteld werden.

Door OVAM is ook voorzien om na te gaan wat er gebeurt met het slib van de oevers om verdere verspreiding van de verontreiniging te vermijden.

Zelf stalen nemen is niet aangewezen. We willen ook erg lage concentraties van PFAS en gebromeerde vlamvertragers kunnen meten. Daarom zijn bij staalname specifieke maatregelen noodzakelijk om te vermijden dat de stalen verontreinigd worden. Zo kan het dragen van een jas met waterafstotende beschermlaag of gebruik van schoonheidsproducten al zorgen voor foute metingen.

Momenteel heeft het geen zin om een bloedstaalname te laten uitvoeren:

• Een bloedanalyse laat niet toe om nadelige effecten van PFAS te voorspellen of voorkomen;
• Ondanks de kennis over verbanden tussen PFAS-blootstelling en mogelijke gezondheidseffecten, is het niet mogelijk om per individu aan te geven/te voorspellen hoeveel PFAS in het bloed daadwerkelijk leidt tot gezondheidseffecten. Hierdoor is het niet mogelijk om naast algemene adviezen voor een gezonde levensstijl en beperking van de blootstelling een aanvullend advies te geven.
• Analyse van PFAS in bloed is geen routine-analyse die je bij je huisarts kan laten uitvoeren. Het is een complexe analyse en dient te gebeuren onder gecontroleerde omstandigheden in een gecertificeerd labo. Tijdens een bloedstaalname moet de staalnemer ook rekening houden met enkele procedures om zeker te zijn dat het staal niet gecontamineerd/verstoord wordt, aangezien de polluenten waarvan sprake veelvuldig in onze omgeving en gebruiksgoederen aanwezig zijn; denk aan Gore-Tex, cosmetica, anti-aanbaklagen in pannen, pizzadozen, post-its, sprays om kleding en schoenen waterafstotend te maken, …

Het onderzoek in Zwijndrecht laat ons wel toe om op groepsniveau extra inzicht te geven om de no-regret maatregelen uit te breiden of te verscherpen of af te zwakken. Zwijndrecht is een groot bewoond gebied en geeft ons vermoedelijk ook info voor andere no regret-zones in Vlaanderen, bijvoorbeeld of de blootstelling vermindert naarmate de afstand tot de vervuilde site of bron toeneemt.

Dit vormt geen probleem.

Er werden langs de Molenbeek, Vloedbeek en Lievensbeek 9 oeverzones onderzocht en er werden bodemstalen genomen in 6 woonzones, 2 parkzones, 2 recreatiezones en 5 landbouwzones.

• Woningcluster Drieborrebeek
• Woonzone 1 Fortuinberg - Ijsmolenstraat (thv de monding van de Lievensbeek)
• Woonzone 2 Ijsmolenstraat - Hul
• Woonzone 3 Ninoofsesteenweg –Lorettestraat (kruising Vloedbeek – Ninoofsesteenweg)
• Woonzone 4 Beekstraat - Augustus Delfossestraat
• Woonzone 5 Bakkereel
• Parkzone 1 Tuinen CC de Ververij
• Parkzone 2 Bruulpark
• Recreatiezone 1: Jan van Nassaustraat / Maghermanlaan (site voormalig Cyr Cambier)
• Recreatiezone 2: Klijpestraat – rustpunt langs nieuwe fietssnelweg
• Landbouwzone 1 omgeving Ijsmolenstraat/Eksterstraat
• Landbouwzone 2 omgeving Beekstraat
• Landbouwzone 3 omgeving Klijpestraat
• Landbouwzone 4 Delplanquettestraat
• Landbouwzone 5 Barremeers

Verder werd ook het grondwater onderzocht in 3 nieuwe en 7 bestaande peilbuizen, en op 14 plaatsen werden er staalnames uitgevoerd van het oppervlaktewater.

De OVAM zal in eerste instantie op eigen initiatief bijkomend onderzoek uitvoeren, in het bijzonder naar de kwaliteit van het grondwater in of nabij grondwaterwinningen en ter hoogte van een woonzone:

• Grondwateronderzoek (door de OVAM) :
  • Plaatsing van nieuwe peilbuizen
  • Grondwaterputten (selectie) van bewoners in een straal van 50 meter rond de Molenbeek, Lievensbeek en Vloedbeek
• Site-onderzoek woonzone Delfossestraat (door de OVAM)
• Bodemonderzoeken ter hoogte van het Bruulpark en cc. De Ververij
• Oorzakelijkheidsonderzoek (door de OVAM)

Deze onderzoeken zijn voorzien in de periode januari-juni 2022.

Voor landbouwgebied geldt voor PFOS een 1^e toetsingswaarde in de bodem van 3,8 µg/kg ds (dit is 3,8 microgram per kilogram droge stof) en in woongebied een 1^e toetsingswaarde van 18 µg/kg ds. Die normen worden afgeleid op basis van verondersteld bodemgebruik: voor landbouw gaat men ervan uit dat de families voor al hun voeding afhankelijk zijn van deze grond. Daarom ook dat de maatregelen aangeven dat je niet énkel mag eten uit eigen tuin indien deze richtwaarde wordt overschreden.

Voor gebromeerde vlamvertragers is er nog geen bodemnormering ter beschikking.

Momenteel worden geen staalnames voorzien voor groenten en fruit. De analysemethodes hiervoor staan nog niet op punt. Op basis van andere locaties met PFAS-verontreiniging wordt geadviseerd om de no maatregelen strikt op te volgen.

Neen, in het verkennend onderzoek (uitgevoerd 09/2021) werd een gebiedsgerichte staalname uitgevoerd wat betekent dat niet op alle individuele percelen stalen genomen werden. Er werden staalnamezones geselecteerd langsheen het volledige traject van de Molenbeek om ruimtelijk een zo goed mogelijk zicht te kunnen krijgen op de aanwezigheid van verontreiniging. Daarnaast werd ook rekening gehouden met de verschillende doelgroepen en de groepen die de grootste risico’s lopen (in dit geval spelende kinderen en jongvolwassenen).

De resultaten van het verkennend onderzoek (uitgevoerd 09/2021) zullen als basis dienen voor het uitvoeren van bijkomend locatiespecifiek onderzoek.

De no regret-maatregelen zijn enkel van toepassing binnen de afgebakende zones.

De eerder geformuleerde tussentijdse adviezen ter hoogte van de Drieborrebeekstraat en de Bakkereel worden vervangen door de no regretmaatregelen. Dit betekent dat enkel in een zone van 20 m langs de Molenbeek, maatregelen van toepassing zijn.

De hygiënemaatregelen kunnen best nauwgezet gevolgd worden om blootstelling bij de mensen te beperken. Dus ook de poten van de honden moeten goed gereinigd worden na gebruik van de hondenweide of een wandeling in de afgebakende zones.

AZG spreekt zich niet uit over de blootstelling bij dieren maar volgens info afkomstig van ILVO en Departement Landbouw en Visserij​ is de inname vanuit voeder hoger dan via bodem of water. Al

varieert de inname bij (landbouw)dieren sterk naargelang de omstandigheden, bijvoorbeeld door toedoen van hogere bodemblootstelling bij weidegang, duur van weidegang, oorsprong van water en voeder, ….

Het algemeen advies is om voldoende te ​variëren in voeder, water, … en voldoende te variëren van omgeving om de inname te beperken. ​

De eerder geformuleerde tussentijdse adviezen ter hoogte van de Drieborrebeekstraat en de Bakkereel worden vervangen door de no regret-maatregelen. Dit betekent dat enkel in een zone van 20 m langs de Molenbeek, maatregelen van toepassing zijn.

Net zoals in Zwijndrecht streeft de OVAM er naar om door middel van het bijkomend onderzoek alle mogelijke risico’s aan te duiden. In en rond de Molenbeek worden ook analyses uitgevoerd op gebromeerde vlamvertragers.

Huisdieren worden voornamelijk blootgesteld aan stof. Opname van PFAS/PFOS en gebromeerde vlamvertragers via voeding is beperkt wanneer de huisdieren geen verse groenten eten.

Een risicopercentage van 0% bestaat helaas niet.

De Vlaamse overheid kondigde op 18 juni 2021 aan dat versneld werk gemaakt zou worden van een actuele inventaris van mogelijke sites waar mogelijk sprake is van PFAS-verontreiniging.

In 2018-2019 deed het Agentschap Zorg en Gezondheid, in samenwerking met de Vlaamse Milieumaatschappij, een eerste verkennend onderzoek naar de aanwezigheid van 12 PFAS in drinkwater. Er werden toen op 78 locaties stalen drinkwater genomen voor analyse op een aantal PFAS. Hierbij zijn 57 stalen kraantjeswater bij klanten aan de keukenkraan gecontroleerd en 21 drinkwaterstalen aan de uitgang van waterproductiecentra, waarvan 14 gevoed door grondwater en 7 gevoed door oppervlaktewater. In 46 drinkwaterstalen werden één of meerdere PFAS teruggevonden in drinkwater. In 31 drinkwaterstalen werden geen PFAS gedetecteerd.

Wanneer we kijken naar de nieuwe Europese drinkwaterrichtlijn, die eind 2020 werd goedgekeurd en tegen eind 2022 moet omgezet worden in Vlaamse wetgeving, dan voldoet kraanwater aan de normen van 100 ng/l (en 500 ng/l) die hierin voor PFAS in drinkwater is opgenomen. De kennis rond PFAS is nog in volle beweging en neemt nog steeds toe. Nieuwe wetenschappelijke bevindingen worden opgevolgd om indien nodig de normen bij te stellen. Bij het vastleggen van normen wordt de volksgezondheid afgewogen ten opzichte van wat meetbaar/haalbaar is.

PFAS werden in verhouding iets vaker en, indien aanwezig, gemiddeld genomen in hogere concentraties vastgesteld in drinkwater dat geproduceerd wordt uit oppervlaktewater in vergelijking met drinkwater dat geproduceerd wordt uit grondwater. Dit ligt in de lijn van de verwachtingen. PFAS komen bijvoorbeeld in het milieu terecht door het gebruik van PFAS-houdende producten. PFAS komen daarbij meestal als eerste in de lucht en het oppervlaktewater terecht. Van daaruit kunnen PFAS zich verder verspreiden naar de bodem en ook naar het grondwater. De waterstroom door de bodem is heel traag zodat het een tijd kan duren voordat stoffen in grondwater terecht komen. Daarom zijn er over het algemeen lagere PFAS-concentraties in grondwater – bekijk het rapport(opent in nieuw venster).

PFAS worden in verband gebracht met verschillende gezondheidseffecten. Of gezondheidseffecten daadwerkelijk optreden is afhankelijk van veel verschillende factoren. Mensen worden via verschillende wegen aan PFAS blootgesteld; contact met PFAS is bijna niet te voorkomen. Het aandeel van iedere blootstellingsweg (drinkwater, voeding, lucht, bodem) in de totale blootstelling is nog niet volledig duidelijk. Er wordt aangenomen dat de hoeveelheid PFAS die mensen binnenkrijgen via kraanwater in het algemeen beperkt is in verhouding tot de hoeveelheid PFAS die mensen binnenkrijgen via voeding.

Ja, kinderen mogen nog buiten spelen in de afgebakende zones. Er wordt aangeraden om de no regret maatregelen op te volgen (oevers van de Molenbeek, parkzones (Bruulpark en CC De Ververij)) zoals regelmatig handen te wassen (en dan in het bijzonder vóór de maaltijd) en goed voeten vegen, alsook de andere maatregelen (zoals deze rond voeding) zoveel mogelijk op te volgen om de blootstelling voor kinderen maximaal te beperken.

Het Bodemdecreet is gebaseerd op het principe ‘de vervuiler betaalt’. In dit specifieke geval moet er nog onderzocht worden of er effectief sprake is van saneringsplicht en wie de mogelijke veroorzakers zijn. Dit maakt deel uit van de door OVAM geplande acties (oorzakelijkheidsonderzoek).

Het is aangewezen om de kwaliteit van de grond te bepalen vóór de aanvang van de graafwerken en om na te gaan welke bepalingen van de grondverzetsregeling van toepassing zijn.

Gezien grond met PFOS en gebromeerde vlamvertragers kan vervuild zijn, is het aangewezen om uitgegraven en te transporteren grond met een folie af te dekken.

Zowel voor PFAS en voor gebromeerde vlamvertragers was er in 2019 in Vlaanderen nog geen correct beoordelingskader of normering beschikbaar, waardoor de analyseresultaten toen niet in de juiste context konden beoordeeld worden. Pas vanaf 1 april 2021 zijn de huidige verstrengde toetsingswaarden voor PFAS van toepassing geworden.
Het wetenschappelijk onderzoek over PFAS is nog volop in evolutie. De toetsingswaarden kunnen in de toekomst nog worden bijgesteld.

Voor gebromeerde vlamvertragers is er in Vlaanderen nog geen beoordelingskader.

In Ronse zijn de concentraties die gemeten zijn in de oeverbodem van de Molenbeek hoger dan in Zwijndrecht, maar lager dan in Willebroek. De concentraties in de woonzones liggen in Ronse veel lager dan de af te graven woonzone in Willebroek.

Om een zicht te krijgen op de verontreinigingstoestand in de brede omgeving (inclusief woonzones) werd een onderzoeksprogramma uitgewerkt waarvan het uitgangspunt was om risico gebaseerd tewerk te gaan. In die zin werd dus eerst gekeken naar de bovenste bodemlagen omdat hieruit de grootste kans op blootstelling aan verontreiniging bestaat. Dit strookt in eerste instantie ook met de vermoedelijke verspreidingswijze van de verontreiniging (vanuit het oppervlaktewater (overstromingen), gelinkt met slibruimingen, verwaaiing stof,….) waardoor de bovenste bodemlagen in eerste instantie het meest verdacht zijn.

Bij het uitvoeren van de staalnames bij de verschillende particulieren wordt telkens navraag gedaan rond aanvulgrond en ophogingen. De stalen werden vervolgens genomen van originele gronden of bewerkte originele gronden (bv. moestuinen die ontstaan zijn uit de originele gronden). Er wordt met andere woorden rekening gehouden met de historiek.

Daar waar overschrijdingen van de bodemsaneringsnormen wordt vastgesteld zal in een volgende fase bijkomend onderzoek uitgevoerd worden (horizontaal en verticaal) in functie van afperking, risicobepaling en saneringsnoodzaak. Of de verontreiniging al dan niet toeneemt op grotere diepte zal blijken uit het verticaal afperkend onderzoek.

Er wordt telkens in iedere zone gezorgd om een representatief beeld te krijgen van de situatie door te controleren in een variatie aan gebruikstypes.

In die zin wordt hier dus een selectie gemaakt waarbij wordt gekozen voor: openbaar domein, onafgewerkte tuin, afgewerkte tuin, werfzone, …

Als er waterlopen doorheen of langs de zone lopen kan de keuze worden gemaakt om na te gaan of de verontreinigingsgraad kortbij de waterloop anders is dan verder van de waterlopen.

Een overzichtstabel van de normen voor PFOS en PFOA cf. ‘Toetsingswaarden voor PFOS en PFOA in bodem en grondwater dd. 5 maart 2021 (OVAM)’ is weergegeven in onderstaande tabel.

In grote lijnen zijn de bestemmingstypes als volgt:

• Natuurgebied (bodemsaneringsnorm type I (BSN I))
• Woongebied (bodemsaneringsnorm type III (BSN III))
• Recreatiegebied (bodemsaneringsnorm type IV (BSN IV))
• Industriegebied (bodemsaneringsnorm type V (BSN V))

Bij stofvorming geldt steeds de aanbeveling om stofopwaai te vermijden (bv. door het neer te slaan met waterverneveling). Binnenshuis wordt aangeraden om regelmatig met nat te poetsen. Zo verwijder je meer stofdeeltjes dan door te borstelen of te stofzuigen. De stofdeeltjes kunnen schadelijke stoffen bevatten die dan met het water weggespoeld worden. Als je toch een stofzuiger gebruikt, kies dan een stofzuiger met HEPA-filter.​​​​​​

Dat is de bevoegdheid van de omgevingshandhaving. Op basis van hun eigen onderzoek en het onderzoek dat nu loopt kunnen zij maatregelen nemen naar bedrijven.

Met dit onderzoek wordt de verontreiniging in kaart gebracht en worden risico’s ingeschat.

Bijkomend onderzoek zal moeten uitwijzen wat de bronnen zijn en wie de veroorzakers zijn. Het principe is dat de vervuiler betaalt.

De Molenbeek loopt onder het stadscentrum door in een koker; dat is een andere situatie dan een open beek met oeverzones. De afzet van slib is hier beperkter dan in andere zones waar de beek in een open bedding stroomt.

Er zal gewacht worden met de verdere werken – de 3^de fase van de werken rond de Vrijheid met open leggen van de Molenbeek achter de St.Hermesbasiliek- tot er meer duidelijkheid is over de vervuiling. Er zal samen met deskundigen bekeken worden of deze plannen moeten bijgestuurd worden.

Er werd in het bijkomend onderzoek voorzien in een gebiedsgerichte staalname wat betekent dat niet op alle individuele percelen stalen genomen werden. Er werden staalnamezones geselecteerd langsheen het volledige traject van de Molenbeek om ruimtelijk een zo goed mogelijk zicht te kunnen krijgen op de aanwezigheid van verontreiniging. Daarnaast werd ook rekening gehouden met de verschillende doelgroepen en de groepen die de grootste risico’s lopen (in dit geval spelende kinderen en jongvolwassenen).

PFAS worden in verband gebracht met verschillende gezondheidseffecten. Er is echter meer onderzoek nodig naar deze gezondheidseffecten, ondermeer omdat vele studies bij proefdieren werden uitgevoerd en wij van dieren verschillen in het verwerken van deze stoffen.

Wat we wel weten is dat door wetenschappelijk onderzoeken werd aangetoond dat er geen acute gezondheidseffecten optreden maar er wel gezondheidseffecten mogelijk zijn bij levenslange blootstelling.

Of gezondheidseffecten daadwerkelijk optreden is afhankelijk van veel verschillende factoren waaronder leefstijlfactoren, vandaar de aanbeveling om gevarieerd te eten volgens de Voedingsdriehoek. Het is belangrijk om nu al uw blootstelling te beperken totdat de wetenschap meer duidelijkheid geeft over de bodem-, ei- of gewasconcentraties die geen risico voor de volksgezondheid inhouden.

Via verschillende blootstellingswegen worden wij aan PFAS blootgesteld; contact met PFAS is bijna niet te voorkomen in onze moderne samenleving. Het aandeel van iedere blootstellingsweg (drinkwater, voeding, lucht, bodem) in de totale blootstelling is nog niet volledig duidelijk, maar voeding is zeker een belangrijke.

Agentschap Zorg en Gezondheid heeft er alle begrip voor dat het een moeilijke boodschap is dat de wetenschap en de kennis over PFAS enorm in evolutie is en we dus niet kunnen zeggen wat de precieze risico’s zijn.

Door de verspreiding van de verontreiniging te onderzoeken probeert men zicht te krijgen op de oorzaak. Nu wordt eerst gekeken naar de oevers van de beek, waar de verontreiniging kan verspreid zijn door het deponeren van ruimspecie op de oevers.

Als er verder van de oever ook verontreiniging wordt gevonden, zal verder onderzoek gebeuren. In een tweede fase zal onderzoek gebeuren naar de bronnen.

Momenteel wordt verspreiding via de lucht onderzocht in Zwijndrecht. Wat we hieruit leren kan mogelijk ook in Ronse toegepast worden.

Dit werd onderzocht met staalnames van de bodem ter hoogte van de oevers (nagaan slibruimingen en deponie op de oever) en in de verschillende landbouwzones die nauw aansluiten met weides (3 à 5m van de waterloop). Uit de analyseresultaten blijkt dat de hoogste concentraties in de landbouwzones op de oever aanwezig zijn.

Er is nog geen zicht op concentraties in gras. Gegevens uit andere regio’s wijzen uit dat de melk van de koeien die grazen op vervuilde grond rond de 3M site niet verontreinigd is.

Gebruik van oppervlaktewater als drinkwater voor de dieren wordt sowieso afgeraden, omdat er ook andere risico’s aan verbonden zijn zoals botulisme.

In het huidige onderzoek wordt gefocust op bodemstalen en grondwaterstalen. Die worden niet dagdagelijks beïnvloed door afvalwaterlozingen. De vervuiling met PFAS en gebromeerde vlamvertragers heeft zich lange tijd kunnen opbouwen in de bodem van de oevers en de beek. Wat er nu gemeten wordt het resultaat is van accumulatie gedurende jaren.

Het onderzoek zal dit moeten uitwijzen; als er actueel nog vervuilingsbronnen zijn, zullen deze moeten gesaneerd worden.