Stuivenbergsite

De site van het Stuivenbergziekenhuis is 5,2 hectare groot en staat op de inventaris van waardevol erfgoed. De omliggende wijk is een typisch aankomstgebied dat wordt gekenmerkt door een hoge bouw- en woondensiteit, een verouderd woonpatrimonium en, in het bijzonder, een tekort aan groene open ruimte. Er is een groot verloop van bewoners waarbij wie sociaal opklimt dikwijls verhuist en voornamelijk zwakkere sociale groepen en recente nieuwkomers overblijven. Het ziekenhuisnetwerk Antwerpen (ZNA) heeft beslist om de site te verlaten in 2023 en alle diensten te centraliseren in een nieuwe campus op de kop van Spoor Noord. Enkel het psychiatrisch ziekenhuis blijft gehuisvest op Stuivenberg, waar het zowat één derde van de ruimte inneemt. De Stuivenbergsite komt dus grotendeels vrij en de vraag is wat ermee moet gebeuren. Het ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) 2060 legt vast dat 60% van het terrein ingericht moet worden als publieke open en groene ruimte en dat op de site minimaal 50% van de bruto bebouwde vloeroppervlakte een maatschappelijke invulling moet krijgen. De herbestemming van de site wordt dus in hoofdzaak opgevat als een maatschappelijk project, waarbij de focus minder ligt op private en winstgevende invullingen en activiteiten.

Om het publieke karakter te garanderen, is beslist om in de gelijkvloerse ruimte van het gebouw publieksgerichte functies te voorzien, zoals een jeugdwerking, een kinderdagverblijf, een ‘Huis van het Kind’, een sociale tandartspraktijk, de HBO 5-opleiding verpleegkunde…

Op het zuidelijke deel van de site moeten eerst belangrijke sloopwerken gebeuren, waarna de stad dit deel zo snel mogelijk wil openstellen als groene tuin voor de buurt, met een tijdelijke invulling voor de omringende leegstaande gebouwen. In een latere fase wordt ook ruimte voorzien voor wonen en werken. De sloop zelf zal op een duurzame manier gebeuren, in samenwerking met een circulaire sloopexpert.

• Sloopwerken
• Uitvoering in fases:
  • Publieksgerichte functies, bijvoorbeeld een jeugdwerking, een kinderdagverblijf, een ‘Huis van het Kind’, een sociale tandartspraktijk, de HBO 5-opleiding verpleegkunde, etc;
  • Omvorming tot groene tuin voor de buurt;
  • Tijdelijke invulling voor de omringende leegstaande gebouwen;
  • Ruimte voor wonen en werken.

Aan het project ‘Stuivenbergsite’ werd een subsidie van 2.595.614 euro toegekend, in het kader van de oproep projectsubsidies stadsvernieuwing 2020, voor het publieke aandeel van de stad in de circulaire sloopwerken.

Het project steunt op een uitgebreid vooronderzoek dat samen met de buurt is uitgevoerd. Daarin werden de doelstellingen van de nieuw te ontwikkelen site duidelijk vastgesteld. De krijtlijnen van een overwegend publieke ontwikkeling met sterk sociale functie werden aldus vastgelegd. De ruimtelijke uitwerking van het masterplan is intelligent en schept helderheid met betrekking tot de erfgoedstrategie, de ontwikkeling van publieke ruimte en de ruimtelijke condities voor de verdere programmatische uitwerking. Op basis van dit heldere kader werd een heldere timing uitgezet. Een degelijke projectorganisatie en kwaliteitsbewaking geven garanties voor een zorgzame ontwikkeling.

De jury formuleerde de volgende aanbevelingen:

De Stuyvenbergwijk is niet alleen een kansarme buurt maar ook een aankomstwijk met veel nieuwkomers en verloop in de bevolking. De jury stelt voor meer specifiek met dit aspect rekening te houden en op de site de nodige voorzieningen in die richting uit te bouwen zoals loketten voor nieuwkomers, inburgeringscursussen, specifieke begeleiding, enz. Meer algemeen stelt de jury de vraag hoe de site verder zal functioneren als motor, als zenuwcentrum voor opwaartse sociale mobiliteit in de buurt. De jury dringt erop aan dat de inspanningen die werden geleverd in het vooronderzoek ook aanleiding mogen zijn voor het verder uitbouwen van de samenlevingsopbouw in de buurt in voortdurende wisselwerking met de site.

De jury was ook bijzonder getriggerd door de discussie over de sloop van de weinig duurzame gebouwen uit de jaren tachtig en stelt voor dit luik verder uit te diepen en daarbij alle aspecten van duurzaamheid in acht te nemen. Zijn er kansen voor tijdelijk gebruik voorafgaand aan de sloop? Wat zijn de potenties op vlak van “urban mining”? Dit veronderstelt een goede beschrijving en documentatie van het te slopen patrimonium. De stad gaat een externe circulaire sloopexpert aanstellen. Kan op het sloopverhaal verder worden doorgedacht i.f.v. een reëel stadsvernieuwingsproject in de wijk? Dit kan een innovatief project worden met veel mogelijkheden voor lokale en sociale economie, met de sloop/deconstructie van gebouwen als basis. Er kan een koppeling gemaakt worden met renovatieprojecten in de buurt in het kader van circulaire afvalstromen en gebruik. Het kan tevens interessant zijn als een voorbeeldproject rond hoe je een gebouw circulair ontmantelt, met bijkomend de mogelijkheid om inzicht te leveren in de geschiedenis van het gebouw. Dit kan ook op de site zichtbaar worden gemaakt (in bijv. museum Lambotte?). Ook de mogelijkheden van tijdelijk gebruik tijdens de sloop dienen onderzocht te worden. Hierbij kan nagedacht worden over de overlap tussen tijdelijke invulling en sloop. Kortom, er is een slim plan nodig dat de sloop niet opvat als een project an sich.

De jury waardeert het reeds uitgevoerde ontwerpend onderzoek, maar vraagt bijzondere aandacht voor de verdere kwaliteitsbewaking bij de uitvoering van het project, het ontwerpen, de uitvoering zowel landschappelijk als architecturaal, de regie en de samenhang van de verschillende deelprojecten.

• Publieke ruimte en groen: in de nood aan groene publieke ruimte in de buurt liggen wellicht de belangrijkste uitdagingen en drijfveren voor dit project. Het RUP legt vast dat 60% van het terrein ingericht moet worden als publieke open en groene ruimte. Daarnaast is er het circulaire sloopverhaal (zie hoger).
• Economie: een deel van de te herbestemmen ruimte wordt ingezet voor economie. Aansluitend bij het profiel van de wijk en met het oog op mogelijke samenwerkingen met het psychiatrisch ziekenhuis wordt verder onderzocht hoe partners binnen de sociale economie aan boord te halen. Om een gezonde mix van activiteiten en van publiek te krijgen, zullen een deel van de gelijkvloerse ruimten ook worden aangeboden voor commerciële economische activiteiten zoals horeca, winkels, werkplekken etc.
• Inclusie/sociale duurzaamheid: de voorziene economische activiteiten stellen zich tot doel om de opwaartse sociale mobiliteit in de wijk te versterken. Het aanbod aan stedelijke functies brengt zuinig en slim ruimtegebruik op de agenda. Via doordachte architectuur zetten deze ruimten de deuren open na de uren voor studerende jeugd uit de buurt, verenigingsleven etc. Tot slot is er, in het kader van de voorafgaande conceptsubsidie, een intensief participatieproces gevoerd met bewoners en gebruikers rond de gewenste invulling van de site.
• Wonen: de wijk kenmerkt zich al door een hoge bebouwingsgraad. De focus ligt dus niet op wonen. Toch leent de site zich eventueel voor een kleinschalig woonproject zodanig gepositioneerd op de site dat er geen interferentie ontstaat met de publieke tuinen.

• Antwerpen Morgen - Stuivenbergsite(opent in nieuw venster)
• AG Vespa - Stuivenbergsite(opent in nieuw venster)