Van Tuinwijken naar Klimaatwijken

De reconversie van het bebouwde weefsel in functie van de energie- en klimaattransitie is een urgente opgave waar alle Vlaamse steden mee worstelen. Deze conceptstudie wil hier op inspelen door te onderzoeken hoe versneld kan worden ingezet op de noodzakelijke reconversie. De stad Leuven schuift hierbij de hypothese naar voren dat een collectieve aanpak op schaal van de wijk een groot potentieel heeft. Door de uitdaging gezamenlijk aan te pakken kan de reconversie versneld gebeuren, kan er een solidariteitsmechanisme uitgewerkt worden om eigenaars en bewoners financieel te ondersteunen, en kunnen ingrepen in het private domein (energetische renovatie, investeringen in hernieuwbare energie) gekoppeld worden aan ingrepen in het publieke domein (mobiliteitstransitie, ontharding, klimaatadaptieve inrichting). Binnen een ruimere toekomstvisie voor de wijk kan de som van die ingrepen leiden tot een grotere beeld- en leefkwaliteit.

De stad Leuven stelt in eerste instantie tuinwijken voor om de nodige experimenten te starten. Deze hebben een zekere ensemblewaarde en architecturale waarde wat zich uit in een samenhangende beeldkwaliteit die door de nodige reconversie onder druk kan komen, maar ook versterkt en verbeterd kan worden, en/of een nieuwe interpretatie kan krijgen. Ook is in tuinwijken historisch al een sterk collectief gedachtegoed aanwezig.

De conceptstudie zal voortbouwen op een eerder onderzoekstraject in het kader van de oproep Pilootprojecten Klimaatwijken(opent in nieuw venster) (‘Leuvense tuinwijken als hefboom voor de stedelijke duurzaamheidstransitie’, in samenwerking met het Team Vlaams Bouwmeester, het Departement Omgeving en het Vlaams Energie-en Klimaatagentschap (VEKA)). In 2022 werd dit voorbereidend onderzoek voltooid, bestaande uit: ontwerpend onderzoek naar de ruimtelijke reconversie van de wijk als geheel, energetisch onderzoek naar de mogelijke renovatie- en warmtescenario’s, erfgoedkundig onderzoek naar hoe de beeld– en ensemblewaarde een nieuwe invulling te geven en te versterken, financieel onderzoek naar de betaalbaarheid en een onderzoek naar faseerbaarheid. Het onderzoeksteam voor de Klimaatwijk ter Elst in Leuven schoof een voorstel van aanpak naar voren om die verschillende, nodige transities in de wijk aan te sturen, zowel met betrekking tot renovatie van de woningen als ingrepen in het publieke domein. Een cruciaal deel van dat voorstel is een gerichte ondersteuning aan burgers, door het oprichten van een wijkrenovatiecoöperatie (of een andere vorm van publiek-private samenwerking), die vanuit de complexiteit van samenwerken met 193 eigenaars kan worden opgezet.

De uitdagingen waarop het rapport van het pilootproject een eerste antwoord gaf, kunnen als volgt worden samengevat:

• Transitiegerichte collectieve aanpak op wijkniveau.
• Geïnventariseerde erfgoedwaarden verzoenen met de verduurzaming van de wijk.
• Ruimte creëren en benutten voor ontharding en biodiversiteit.
• Nood aan samenwerking (publiek-private samenwerkingsvorm, wijkcoöperatie).
• Uitrollen van de transitievisie via participatie en cocreatie.

Met voorstudie en transitievisie als solide vertrekpunt, zoekt de stad Leuven naar hefbomen om tot een gedragen plan te komen, naar een draaiboek om tot de gewenste resultaten te komen, en naar een gepaste aanpak om dat effectief tot realisatie te brengen. De stad Leuven wil daarbij onderzoeken hoe burgers een structurele rol kunnen spelen in dergelijke stadsvernieuwingsprojecten.

De focus van de conceptstudie ligt bijgevolg op een concept voor en concretisering van een werkbare vorm van publiek-private samenwerking. Deze kan verschillende vormen aannemen, zoals bijvoorbeeld ontzorgende governance gecombineerd met innovatieve wijkrenovatiecoöperaties, diverse vormen van contracting, samenwerking met derde partijen, vereniging van mede-eigenaars…. Kernvragen zijn: hoe kunnen publieke middelen gebundeld worden ingezet als hefboom? Hoe kan investeringscapaciteit worden gecreëerd voor iedereen in de buurt? Hoe kunnen private middelen worden ingezet om schaalvoordelen en solidariteit te creëren, en welke juridische instrumenten zijn hiervoor het meest geschikt? …

De uitkomst van de conceptstudie moet een uitgewerkt plan van aanpak zijn, gedragen door bewoners/eigenaars, door de stedelijke diensten en door het beleid.

De inzet van de conceptstudie betreft een complex vraagstuk rond hoe je samenwerkt in bestaande wijken, waar de eigendom versnipperd zit in de handen van vele particuliere eigenaars, een vraagstuk dat niet met reguliere stadsvernieuwingsmethodieken aangepakt kan worden. Maar het is ook een vraagstuk dat veelvuldig voorkomt en dat gezien de energie- en klimaatcrisis urgent aangepakt moet worden: een goede insteek dus voor een conceptstudie die ook recepten kan opleveren en een methodiek die elders (ook in aaneengesloten bebouwd weefsel) toegepast kan worden.

• Leuven 2030 - Tuinwijk Ter Elst wordt klimaatwijk(opent in nieuw venster)
• Team Vlaams Bouwmeester - Klimaatwijken(opent in nieuw venster)