Onderzoek en evaluatie fusies
Ook na een fusietraject blijft het Agentschap Binnenlands Bestuur (ABB) fusiebesturen van dichtbij opvolgen door onderzoek te doen naar de effecten van een gemeentefusie en het procesverloop te evalueren.
Evaluatie gemeentefusies 2025
ABB evalueert in opdracht van Vlaams minister van Binnenland Bestuur Hilde Crevits de fusieoperatie van 2025.
Op basis van het evaluatierapport zal de minister een conceptnota voorleggen aan de Vlaamse Regering over de aanpak van vrijwillige fusies deze legislatuur.
Evaluatie motieven fusies
De universiteiten van Gent en Leuven onderzochten in het veldonderzoek ‘fusionerende gemeenten Vlaanderen 2018’(PDF bestand opent in nieuw venster) in opdracht van ABB wat bij de 15 gefuseerde gemeenten de doorslag gaf om samen te smelten. Tegelijk bevroegen ze de gemeenten die een fusie overwogen, maar uiteindelijk afhaakten.
Bestuurlijke redenen blijken de grootste drijfveer om te spreken over of over te gaan tot een fusie. Het gaat dan om:
- de nood aan een kwaliteitsvolle dienstverlening
- de problematiek van eenmansdiensten (bestuurlijke wendbaarheid)
- de opportuniteiten voor interne efficiëntiewinsten
- de aangevoelde limieten van intergemeentelijke samenwerking
- de steeds complexere maatschappelijke uitdagingen.
Een fusie was voor veel gemeenten ook wenselijk vanuit een economische noodzaak (de financiële druk) en de sterkere positie binnen de regio.
Het Vlaamse fusiebeleid faciliteerde dat. Het onderzoek toont aan dat de fusiebonus een belangrijke motor was om de fusiegesprekken op te starten en tot een goed einde te brengen. Ook de ondersteuning en begeleiding vanuit ABB werd positief beoordeeld.
Thema-audit fusies
Het ‘globaal rapport fusiebesturen’(opent in nieuw venster) van Audit Vlaanderen bevat de resultaten van een thema-audit uit 2021 bij de 7 fusiebesturen van 2019. Tijdens de audit ging Audit Vlaanderen na in hoeverre de besturen een selectie van risico’s in hun organisatie en dienstverlening hadden afgedekt sinds de fusie.
De geleerde lessen en goede praktijken uit deze thema-audit kunnen andere lokale besturen inspireren.
Effecten van gemeentefusies
Het rapport ‘Effecten op gemeentefusies’(PDF bestand opent in nieuw venster) van het Steunpunt Bestuurlijke Vernieuwing geeft een genuanceerd beeld over de effecten van gemeentefusies, met een focus op het beleid en de interne werking.
Het rapport is het resultaat van een empirisch onderzoek in 2023-2024 naar de bestuurskundige effecten van gemeentefusies vanuit het perspectief van de 7 fusiebesturen van 2019.
Financiële analyse van de 7 fusiegemeenten
De afdeling Lokale Financiën van het Agentschap Binnenlands Bestuur dook in de jaarrekeningen van de fusiebesturen van 2019 om na te gaan hoe hun financiële situatie is geëvolueerd. De studie “Fusiegemeenten 2019: financiële indicatoren 6 jaar na de fusie”(PDF bestand opent in nieuw venster) bevat de resultaten 6 jaar na de fusie.
Fusies met taalgrensgemeenten
Universiteit Gent en Prator Advocaten voerden in opdracht van ABB in 2025 een verkennende juridische en bestuurskundige studie(PDF bestand opent in nieuw venster) uit naar fusies met gewone taalgrensgemeenten in Vlaanderen.
De studie vertrekt vanuit het uitgangspunt dat de Vlaamse overheid bevoegd is om een fusie te regelen van een gewone taalgrensgemeente (Bever, Herstappe, Mesen, Ronse en Spiere-Helkijn) met een taalhomogene gemeente.
Vanuit een juridisch oogpunt kan dergelijke fusie georganiseerd worden aan de hand van meerdere plaatselijke diensten binnen de fusiegemeente. Deze organisatie zorgt ervoor dat de taalfaciliteiten beperkt blijven tot het grondgebied van de oorspronkelijke gewone taalgrensgemeente. Ook op bestuurlijk vlak lijkt een fusie met verschillende plaatselijke diensten het meest duurzame potentieel te hebben. De bijkomende complexiteit veroorzaakt door de faciliteitenregeling lijkt beheersbaar en niet van die aard om de fusiepiste niet verder te verkennen.