Regel 1 - Tussen de delen van een samenstelling

HOOFDREGEL: Schrijf een koppelteken bij klinkerbotsing tussen de delen van een samenstelling.

Een samenstelling is een woord dat bestaat uit twee delen die beide ook zelfstandig kunnen voorkomen (keukentafel = keuken en tafel, ski-jas = ski en jas). Er is klinkerbotsing in de combinaties:

  • a+a, a+e, a+i, a+u

  • e+e, e+i, e+u

  • i+i, i+e, i+j

  • o+o, o+e, o+i, o+u

  • u+u, u+i

Deze regel geldt ook voor de -é-.

Voorbeelden

met verplicht koppelteken

  • a+: camera-angst, massa-executie, alinea-indeling, na-ijver, gala-uitnodiging

  • e+: twee-eiig, vanille-ijs, lente-uitje, café-uitbater

  • i+: ski-instructeur, plooi-ijzer, groei-economie, ski-jas

  • o+: auto-ongeluk, zo-even, metro-incident, audio-uitgang

  • u+: menu-uitdraai, milieu-inspectie

  • uitzondering: zoiets

Regel 2 - Koppelteken voor de duidelijkheid

Schrijf eventueel ook in samenstellingen waarin er geen klinkerbotsing is, een extra koppelteken om de leesbaarheid te vergroten.

Voorbeelden

met facultatief koppelteken
astmaonderzoek of astma-onderzoek, babyeczeem of baby-eczeem, niveauoverschrijdend of niveau-overschrijdend, privéauto of privé-auto, vanilleyoghurt of vanille-yoghurt, zijingang of zij-ingang

Regel 3 - In getallen met -en-

UITZONDERING: Schrijf een trema bij klinkerbotsing in getallen met het element -en-.

Voorbeelden

drieëndertig, drieënhalf, tweeënhalf, tweeëntwintig, tweeënvijftigste

Regel 4 - In ongelede woorden, afleidingen, verbogen en vervoegde vormen

HOOFDREGEL: Schrijf een trema bij klinkerbotsing in een ongeleed woord, een afleiding, een verbogen of een vervoegde vorm.

Er is klinkerbotsing in de combinaties:

  • a+a, a+e, a+i, a+u

  • e+e, e+i, e+u

  • i+e

  • o+o, o+e, o+i, o+u

  • u+u, u+i

Deze regel geldt niet voor de combinaties i+i en i+j, zoals bij samenstellingen.
Een ongeleed woord is een woord waarin geen enkele samenstelling, afleiding of vormverandering door een uitgang te onderscheiden is (tafel, hygiëne, ladder, snel, wandel). Een afleiding is een woord dat bestaat uit een grondwoord en een of meer voor- of achtervoegsels (onschuldig). Voor- en achtervoegsels zijn delen die niet als afzonderlijk woord bestaan (on- en -ig).

Voorbeelden

met trema

  • a+: Kanaän, iaën, prozaïsch, Emmaüs

  • e+: allergieën, categorieën, gedweeë, ze barbecueën, geëuropeaniseerd, beïnvloeden, geüpdatet

  • i+: skiër, essentiële, hygiëne, wiiën

  • o+: coördinator, poëzie, egoïsme

  • u+: vacuüm, intuïtie

  • uitzonderingen: geen klinkerbotsing maar toch een trema in linguïst, linguïstisch, linguïstiek, pinguïn (uï = /wi/)

zonder trema

alinea, beargumenteren, geaaid, geautomatiseerd, realisatie, geolied, boa, coalitie, ambigue, ze fonduen, begroeiing, kopiist, bijectie

Regel 4.1

UITZONDERING: Schrijf bij drie of meer klinkertekens geen trema op de letter die volgt op een -i-.

Voorbeelden
  • aaie: lawaaierig, uitzaaien, zwaaien
  • eie: aardbeien, eieren, keien
  • iee: apprecieerde, dieet, financieel
  • ieu: adieu, modieus, serieus
  • oeie: boeiend, groeien, koeien
  • ooie: dooier, glooiend, rotzooien
  • uie: kuieren, luie, uien

Regel 4.2

UITZONDERING: Schrijf geen trema op de eerste letter van -ij- en -ui-.

Voorbeelden

beijveren, geijkt, geijzeld, geuit

Regel 4.3

UITZONDERING: Schrijf geen trema in leenwoorden die nog als uitheems beschouwd worden.

Zulke woorden behouden hun oorspronkelijke spelling. Het gaat onder andere om woorden die eindigen op de Latijnse uitgangen -eus en -eum en de Franse uitgangen -ien en -ienne.

Voorbeelden
  • clientèle, dolce far niente, Inuit, paella
  • in woorden op -eus of -eum: baccalaureus, museum, petroleum
  • in woorden op -ien of -ienne: bohemien, julienne, musicienne, opticien

Regel 4.4

UITZONDERING: Schrijf -ië- in plaats van -ieë- in afleidingen, verbogen en vervoegde vormen van grondwoorden op -ie als de -ie in de verlengde vorm onbeklemtoond is.

Voorbeelden

bacteriën, ceremoniën, evangeliën, magiër, neuriën, neuriënd, oliën, poriën

Regel 5 - Voor -achtig

UITZONDERING: Schrijf vóór het achtervoegsel -achtig een koppelteken bij klinkerbotsing.

Dat is het geval in de combinatie a+a. Schrijf eventueel ook in gevallen waarin er geen klinkerbotsing is, een extra koppelteken om de leesbaarheid te vergroten.

Voorbeelden

met verplicht koppelteken

maffia-achtig, reuma-achtig

met facultatief koppelteken

adagioachtig of adagio-achtig, antilopeachtig of antilope-achtig, tsunamiachtig of tsunami-achtig

Regel 6 - Na Latijnse en Griekse voorvoegsels

UITZONDERING: Schrijf na een voorvoegsel van Latijnse of Griekse oorsprong een koppelteken bij klinkerbotsing.

Het gaat om voorvoegsels zoals a, aero, agro, ambi, anti, archi, audio, auto, bi, bio, co, contra, de, di, dia, duo, elektro, endo, extra, gastro, giga, hecto, hetero, homo, hydro, infra, intra, iso, loco, macro, maxi, mega, meso, meta, micro, mini, mono, morfo, multi, neo, ortho, paleo, para, peri, poly, pre, pro, proto, pseudo, psycho, quasi, re, recta, retro, semi, socio, supra, tele, tera, thermo, topo, tri, ultra, vice. Schrijf eventueel ook in gevallen waarin er geen klinkerbotsing is, een extra koppelteken om de leesbaarheid te vergroten.

Voorbeelden

met verplicht koppelteken

contra-indicatie, homo-erotisch, intra-arterieel, multi-interpretabel, re-integratie, semi-intellectueel, socio-economisch, vice-eersteminister

met facultatief koppelteken

antiaanbaklaag of anti-aanbaklaag, coauteur of co-auteur, proactief of pro-actief, quasionschuldig of quasi-onschuldig, reactiveren of re-activeren

Regel 6.1

UITZONDERING: Schrijf een trema bij klinkerbotsing als het woord ongeleed is.

Het woord kan dan niet beschouwd worden als een afleiding met een voorvoegsel van Latijnse of Griekse oorsprong. Coördinatie wordt bijvoorbeeld niet opgevat als combinatie van de betekenissen van co en ordinatie.

Voorbeelden
  • bi, tri, tetra: biënnale, triënnale, tetraëder
  • co: coëfficiënt, coïncidentie, coöperatie, coöperatieve, coöptatie, coöpteren, coördinatie, coördinator, coördineren
  • pre: preëminent, preëmptief
  • re: reïncarnatie, reïncarneren, reünie
Stel uw vraag
Volg Team Taaladvies op