Wat is het probleem met stikstof?

Stikstof is een onzichtbaar gas dat in de lucht zit, en is op zich niet schadelijk voor de mens en de natuur. Maar als stikstof zich verbindt met andere stoffen, zoals zuurstof en waterstof, vormen zich ammoniak en stikstofoxiden. En die zijn wel schadelijk, want ze veroorzaken vermesting van de bodem. Zo verdwijnen belangrijke planten en dieren. In Vlaanderen stoten de landbouw, de industrie en het verkeer te veel stikstof uit, waardoor de natuur in Vlaanderen ernstig bedreigd wordt.

Hoe ontstaat schadelijke stikstof?

De belangrijkste schadelijke stikstofverbindingen zijn ammoniak en stikstofoxiden.

Ammoniak (NH₃) is de verbinding van stikstof en waterstof en komt vrij bij landbouwactiviteiten zoals uit mestopslagplaatsen, mestverwerking of rechtstreeks uit de veestallen.
Stikstofoxiden (NO_x) ontstaan uit stikstof en zuurstof en komen vrij bij de verbranding op hoge temperatuur. Bijvoorbeeld door verbrandingsmotoren van auto’s, bij productieprocessen in de industrie en bij de verwarming van gebouwen.

Ammoniak en stikstofoxiden komen in de lucht terecht.

Een deel van de stikstof blijft in de lucht hangen. De stikstof reageert met andere deeltjes in de lucht en vormt fijnstof.
Een ander deel valt op de grond, in de vorm van stof of neerslag. Dat heet stikstofdepositie(opent in nieuw venster).

Stikstofemissie = de uitstoot van stikstof / Stikstofconcentratie = de hoeveelheid stikstof in de lucht op een bepaalde locatie / Stikstofdepositie = het neervallen van stikstof op de bodem, in droge of natte vorm

Verkeer en landbouw: grootste bronnen van stikstofuitstoot

Het verkeer en de landbouw veroorzaken meer dan 80% van de totale stikstofemissie in Vlaanderen:

53% komt van de landbouw
30% komt van het verkeer.

Tussen 2000 en 2008 daalde de stikstofemissie: zowel ammoniak als stikstofoxiden. Na 2008 daalde de uitstoot van stikstofoxiden sterk. In 2020 was er een sterke daling van de NO_x-emissie omwille van de coronamaatregelen. Door afgezwakte coronamaatregelen zien we dat er in 2021 een lichte stijging is ten opzichte van 2020. De trend op lange termijn blijft wel dalend. De uitstoot van ammoniak bleef stabiel. En dat ondanks de maatregelen die Vlaanderen al nam.

Meer informatie:

VMM – Grootste bronnen van stikstofemissies in 202(opent in nieuw venster)1

Veel stikstofdepositie in landbouwintensieve gebieden

In 2020 kwam er gemiddeld 20 kilo stikstof per hectare per jaar op de bodem terecht. De hoogste stikstofwaarden vinden we vooral in landbouwintensieve gebieden terug: in West-Vlaanderen, het noorden van Antwerpen en in het noordoosten van Limburg.

Meer informatie

VMM – actuele cijfers over de stikstofdepositie in Vlaanderen(opent in nieuw venster)

Spreiding van de gemiddelde hoeveelheid stikstofdepositie in Vlaanderen in 2020

Emissie, concentratie en depositie: hoe meten we stikstof in Vlaanderen?Emissie, concentratie en depositie: hoe meten we stikstof in Vlaanderen?

Impact op het milieu en onze gezondheid

Planten en dieren verdwijnen

Ammoniak en stikstofoxiden tasten het milieu aan. Sommige planten gaan er sneller van groeien, zoals netels, bramen en grassen. Maar andere planten sterven uit, en daarmee verdwijnen ook heel wat diersoorten zoals bepaalde insecten en vlinders, en vogels die van die insecten leven. Stikstof dat in het water terechtkomt, stimuleert dan weer de algengroei.

Ongezonde lucht

Stikstofuitstoot maakt de lucht ongezonder. Wie gevoelige longen of longproblemen heeft, zal sneller last hebben van irritaties en ontstekingen. En een langdurige blootstelling aan vervuilde lucht kan hart- en vaatziekten veroorzaken.

Hoeveel stikstof kan onze natuur aan?

Door de grote hoeveelheid ammoniak en stikstofoxiden in de lucht komt er ook veel stikstof in onze natuur terecht. Sommige gebieden kunnen er beter tegen dan andere. Daarom werkt Vlaanderen met een kritische depositiewaarde: een waarde die aangeeft hoeveel stikstof een natuurgebied aankan vóór die stikstof negatieve gevolgen (vermesting) heeft. Die drukken we uit in kilogram stikstof per hectare per jaar.

Vochtige heischrale graslanden kunnen bijvoorbeeld maar 10 kilogram stikstof per hectare per jaar aan vóór de biodiversiteit verandert. Schaduwrijke randen van bossen kunnen dan weer 26 kilogram stikstof per hectare per jaar aan.

Lees meer:

Natuur en Bos – Kritische depositiewaarden voor stikstof voor Natura 2000-habitattypes(PDF bestand opent in nieuw venster)

Te veel stikstof in 65% van de beschermde natuur in Vlaanderen

Veel natuurgebieden staan al zo lang onder constante stikstofdruk dat er dringend actie nodig is. De Programmatische Aanpak Stikstof richt zich op de gebieden in Vlaanderen die deel uitmaken van het Europese Natura 2000-netwerk: de habitatrichtlijngebieden(opent in nieuw venster). Die gebieden worden beschermd om de wilde fauna en flora in stand te houden.

Tussen 2013 en 2018 waren amper 3 van die 46 habitats in Vlaanderen in goede staat.
40 van de 46 habitats in Vlaanderen zijn gevoelig voor stikstof. Bij 28 van de 40 is stikstof de oorzaak van de slechte staat van het milieu.

Maar niet alleen de Natura 2000-gebieden, ook andere gebieden winnen bij de verlaging van de stikstofemissie en depositie.

Vlaamse Programmatische Aanpak Stikstof

Om de schadelijke impact van stikstof op onze gezondheid en het milieu te beperken, neemt de Vlaamse overheid algemene en (gebieds)specifieke maatregelen. Die specifieke maatregelen houden rekening met de locatie van bedrijven dicht bij natuurgebieden, en de impact die ze hebben op de natuur.