Maatregelen om stikstof terug te dringen

Om de Europese natuurdoelen te halen en onze gezondheid te beschermen, neemt Vlaanderen maatregelen om de uitstoot van stikstof te beperken en de natuur te herstellen. Op 24 januari 2024 keurde het Vlaams Parlement het Stikstofdecreet(opent in nieuw venster) goed.

Doelstelling

Het Stikstofdecreet wil de impact van stikstofneerslag op habitatrichtlijngebieden (SBZ-H)(opent in nieuw venster) in Vlaanderen structureel terugdringen. De maatregelen dragen bij aan de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen voor Europees beschermde natuur. Dit decreet beoogt ook een efficiënte en stabiele vergunningverlening.

De doelstellingen en maatregelen in het decreet zorgen ervoor dat de emissie van ammoniak in Vlaanderen tegen eind 2030 met 40% afneemt. Die reductie zal grotendeels gerealiseerd worden met maatregelen opgenomen in het Stikstofdecreet. Voor de emissie van stikstofoxiden bepaalt het decreet een afname met 45%. Die reductie zal grotendeels gerealiseerd worden door de uitvoering van het in 2019 door de Vlaamse Regering goedgekeurde Luchtbeleidsplan(opent in nieuw venster).

Brongerichte maatregelen

Om de uitstoot en depositie van stikstof te verminderen, voorziet het decreet in brongerichte maatregelen.

Voor varkens en pluimvee in niet-AEA-stallen (AEA= ammoniakemissiearm) voorziet het Stikstofdecreet in een reductie van de ammoniakemissies zodat de totale jaarlijkse stalemissie van deze sector tegen 31 december 2030 beperkt is tot 5701 ton NH3 voor varkens en 2089 ton NH3 voor pluimvee, waardoor een ammoniakemissiereductie van 60% gerealiseerd wordt.
Voor rundveehouderijen voorziet het Stikstofdecreet in een reductie van de ammoniakemissies zodat de totale jaarlijkse stalemissie van deze deelsector tegen 31 december 2030 beperkt is tot respectievelijk 2794 ton NH3 voor vleesvee, 3271 ton NH3 voor melkvee en 438 ton NH3 voor mestkalveren, waardoor een reductie gerealiseerd wordt van 15% NH3 voor de deelsector vlees- en melkvee, en een reductie van 20% NH3 voor de deelsector mestkalveren.
Om die doelstellingen te vertalen naar bedrijfsniveau moet voor elke varkens-, pluimvee of rundveehouderij, die op datum van inwerkingtreding van het decreet vergund is, een PAS-referentie 2030 berekend worden. De PAS-referentie 2030 geeft voor elke varkens-, pluimvee- of rundveehouderij de maximale ammoniakemissie weer die tegen 31 december 2030 nog mag plaatsvinden. Om de PAS-referentie 2030 te bereiken, heeft een veehouderij de keuze tussen een vermindering van het dierenaantal, het toepassen van ammoniakemissiereducerende maatregelen of een combinatie van beide.
De sector van de mestverwerkingsinstallaties, hier beperkt tot welbepaalde categorieën van installaties met een vergunde mestverwerkingscapaciteit van minstens 40.000 ton/jaar, realiseert minstens een reductie van de ammoniakemissie met 30% ten opzichte van de ammoniakemissie van de mestverwerkingsinstallaties in 2015.
Piekbelasters zijn bedrijven (veeteeltbedrijven, mestverwerkers, industriële puntbronnen, enz.) waarvan de uitstoot een disproportioneel grote impact heeft op de stikstofgevoelige Europees beschermde natuur in hun nabije omgeving. Zij kunnen hun activiteiten verderzetten, maar moeten hun emissies verminderen tegen eind 2030 en hun impactscore tot onder de 50% brengen. Een piekbelaster kiest zelf hoe hij dit doel wil bereiken.

Een van de maatregelen uit het Stikstofdecreet van 24 januari 2024 is de aanduiding van de zogenaamde piekbelasters. Piekbelasters zijn bedrijven (veeteeltbedrijven, mestverwerkers, industriële puntbronnen, enz.) waarvan de stikstofuitstoot een disproportioneel grote impact heeft op de stikstofgevoelige Europees beschermde natuur in hun nabije omgeving. De stikstofdepositie van die bedrijven bedraagt meer dan de helft van wat het meest gevoelige natuurtype in de buurt van het bedrijf kan verdragen (impactscore > 50%).
Het Stikstofdecreet van 24 januari 2024 stelt dat piekbelasters hun activiteiten kunnen verderzetten als ze de emissies van het bedrijf verminderen zodat de impactscore tegen eind 2030 lager is dan 50%. Een landbouwbedrijf dat aangeduid is als piekbelaster kiest zelf hoe het bedrijf dat doel wil bereiken. In elk geval beschikt het landbouwbedrijf uiterlijk op 30 september 2029 over een aangepaste vergunning. Als het landbouwbedrijf dat piekbelaster is de emissies tegen 2030 niet vermindert onder de 50% dan wordt de vergunning vanaf 1 oktober 2029 ambtshalve aangepast.
Het decreet voorziet in een procedure tot aanduiding van de piekbelasters, die raadpleegbaar is op de website van de VLM. Aangezien piekbelasters niet meer verplicht moeten stoppen als de emissies voldoende dalen, leidt dat tot een dynamische lijst, die opgevolgd zal worden door de VLM.
De Vlaamse overheid voorziet in een flankerend beleid voor bedrijven die aangeduid worden als piekbelasters.
Wanneer worden de piekbelasters aangeduid?
Het decreet voorziet dat de piekbelasters binnen de 18 maanden na de inwerkingtreding van het decreet worden aangeduid, ten laatste dus in de zomer van 2025.
Er is in het verleden al gecommuniceerd naar de bedrijven over hun impactscore. Bedrijven met een hoge impactscore in het verleden, hebben dus al sterke aanwijzingen dat ze als piekbelaster zullen aangeduid worden.
Hoe wordt de berekening gedaan om te bepalen of een landbouwbedrijf een piekbelaster is?
Voor de aanduiding van de piekbelasters berekent de VLM de impactscore. De VLM gebruikt daarvoor een gedetailleerde impactscoretool die rekening houdt met onder andere de gemiddelde veebezetting en de weersomstandigheden in 2020, 2021 en 2022. Het weer, en voornamelijk de windrichting, beïnvloedt immers de plaats waar de emissies uiteindelijk neerkomen, al blijft die invloed beperkt. Door 3 jaren door te rekenen, krijgen we een realistisch beeld.
Om de gemiddelde veebezetting van elk van de drie betrokken jaren te bepalen wordt gebruik gemaakt van de gegevens uit de Mestbankaangifte voor het betrokken jaar.
Kan een landbouwbedrijf van de lijst van piekbelasters geraken?
Ja, dat kan als de nodige inspanningen geleverd worden om de emissies te verminderen. De piekbelaster is geen piekbelaster meer als de impactscore onder de 50 % daalt.
Bedrijven kunnen emissiereducerende technieken laten opnemen in hun omgevingsvergunning om de impactscore te laten dalen. Ook via wijzigingen van databronnen kan een piekbelaster een lagere impactscore toegekend krijgen. Dat kan dan bijvoorbeeld gaan over de kaart met de zoekzones (specifieke gebieden waarin gezocht wordt naar mogelijke locaties om de instandhoudingsdoelstellingen voor Europees beschermde habitats te realiseren), of over de laag van het passend beheer (het beheer dat is vastgesteld in de goedgekeurde natuurbeheerplannen).
Bedrijven met een impactscore net boven de 50% zullen door het toepassen van de PAS-referentie 2030, mogelijk al onder de 50% vallen. Elke varkens-, pluimvee of rundveehouderij moet de emissies immers verminderen tegen 2030 (uitgezonderd enkele vrijstellingen zoals bijvoorbeeld de hele kleine bedrijven).
De PAS-referentie 2030 toont aan hoeveel een bedrijf in 2030 nog mag uitstoten. Landbouwbedrijven moeten die PAS-referentie zelf berekenen op basis van de PAS-referentietool. Als alle stallen van een varkensbedrijf al ammoniakemissiearm (AEA) zijn, dan heeft het bedrijf zijn PAS-referentie 2030 al bereikt en moet het de uitstoot niet meer verminderen.
De Vlaamse overheid werkt aan een PAS-referentietool 2030. Ondertussen kan de PAS-referentie 2030 manueel berekend worden.
Meer info over de PAS-referentie
Er bestaat ook een bezwaarprocedure waarbij de piekbelaster meer gedetailleerde gegevens (bijvoorbeeld de precieze locatie van de emissiepunten) kan aanleveren aan de VLM en de berekening opnieuw gemaakt kan worden.
Flankerend beleid voor landbouwbedrijven
Er wordt voorzien in een flankerend beleid, zowel voor piekbelasters die hun activiteiten stopzetten, als voor piekbelasters die een bedrijfsreconversie of omschakeling doen. Die wetgeving wordt nog uitgewerkt.
Piekbelasters die ervoor kiezen om hun activiteiten sneller stop te zetten of om te schakelen kunnen vandaag beroep doen op de steunmaatregelen uit het herstructureringsprogramma PAS voor bedrijven met een impactscore van minstens 50% (rode bedrijven).
Meer info over de steunmaatregelen uit het herstructureringsprogramma PAS(opent in nieuw venster)
Meer info
Op 6 mei 2024 organiseerde de VLM een webinar ‘piekbelasters en flankerend beleid(opent in nieuw venster)’. De link naar de opname en antwoorden op veelgestelde vragen zijn beschikbaar op de website van de VLM.
Procedure tot aanduiding van de piekbelasters
Vanaf 2028 geldt er een algemene nulbemesting in alle groene bestemmingen in Speciale Beschermingszones (SBZ-H). Dat betekent dat er maximaal twee stuks grootvee per hectare kunnen grazen. Voor de betrokken landbouwers voorziet het decreet in flankerend beleid.
Niet-ingevulde of slapende nutriëntenemissierechten (NER) worden geannuleerd. De regels bij overdracht van NER worden aangepast. Die aanpassingen moeten ervoor zorgen dat het totaal volume aan beschikbare NER nauw aansluit bij de huidige omvang van de veestapel.
Voor specifieke maatwerkgebieden volstaan de generieke bronmaatregelen niet om de 2030-doelstelling te behalen. Voor die gebieden worden inrichtingsnota’s opgemaakt met inrichtingsmaatregelen en flankerende maatregelen op maat van het gebied.

Vergunningverlening

Als basis voor vergunningverlening van individuele projecten die stikstof uitstoten, bevat het decreet beoordelingskaders voor de effecten van stikstofdepositie via de lucht ten aanzien van SBZ-H.

De beoordelingskaders voor de vergunningverlening, wat stikstofdepositie via de lucht betreft staan in hoofdstuk 3 van het Stikstofdecreet(opent in nieuw venster). Het gaat om :

Hieronder nemen we toelichtende informatie over uit de Praktische Wegwijzer Stikstofdepositie(PDF bestand opent in nieuw venster):

Het toepassingsgebied van dit beoordelingskader staat in artikel 27 van het Stikstofdecreet(opent in nieuw venster) nl. op een omgevingsvergunning voor de exploitatie van een Ingedeelde Inrichting Of Activiteiten (IIOA) met een of meer stationaire bronnen van stikstofoxiden.
Indien de impactscore van het project ≤ 1% bedraagt is de opmaak van een passende beoordeling, voor wat betreft de effecten van stikstofdepositie via de lucht ten aanzien van SBZ-H, niet vereist21. De (cumulatieve) effecten van dergelijke projecten zijn immers reeds passend beoordeeld in de passende beoordeling van de PAS.
Bij toetsing van de drempelwaarde moeten alle stikstofbronnen gerelateerd aan de IIOA mee in rekening worden gebracht, incl. de aanhorigheden.
Impactscore aanlegfase
Om de aanlegfase van eenvoudige projecten te beoordelen in kader van het Stikstofdecreet werd door VITO een studie opgemaakt ‘Emissies in de aanlegfase en de minimis-normen: een analytische benadering’. Zie ook de studie van VITO 2024/EI/R/3206 ‘Emissies in de aanlegfase en de minimis- normen: een analytische benadering(PDF bestand opent in nieuw venster)’
In het rapport wordt een methode voorgesteld om op basis van een eenvoudig rekenblad de emissies van stationaire bronnen in de aanlegfase te bepalen. In de Exel dienen in het tabblad ‘Input + berekening’ de blauwe vakken ingevuld of geselecteerd te worden. Deze bestaan uit:
Voertuigtype: keuze uit verschillende machines in een dropdown menu;
Norm: keuze uit norm voor verbrandingsmotoren in een dropdown menu;
Vermogen: het vermogen van de machine. Indien de waarde niet gekend is, kan de cel leeggelaten worden en worden er automatisch waardes ingevuld;
Aantal draaiuren: aantal draaiuren per jaar;
Gemiddelde motorbelasting: de gemiddelde motorbelasting van de machine. Indien de waarde niet gekend is, kan de cel leeg gelaten worden en worden er automatisch waardes ingevuld.
Vervolgens kunnen de emissies afgetoetst worden aan de waarden uit tabel 1 in de VITO studie, die de emissies van de puntbron weergeeft waarbij geen overschrijding optreedt van de 1%-de minimis- drempel voor een habitatgebied gelegen op een bepaalde afstand en voor een bepaalde KDW. Deze tabel is opgemaakt op basis van worst-case aannames. Indien de berekende emissies lager zijn dan de waarde in de tabel kan met zekerheid besloten worden dat de impactscore van de puntbronnen in de aanlegfase lager is dan 1%.
Stap 1: Bepaal de emissies in de aanlegfase
Per project dient er bepaald te worden hoeveel emissies er veroorzaakt worden in
de aanlegfase. Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van bovenvermeld rekenblad(Excel bestand opent in nieuw venster).
Stap 2: Toets de emissies van de aanlegfase van het project af aan de VITO-tabel
Gebruik de volgende gegevens:
(1) afstand = de afstand tot het dichtstbijzijnde habitatrichtlijngebied (gemeten vanaf het projectgebied)
(2) KDW = 6 (= worst-case aanname).
De Habitatrichtlijngebieden vindt u terug op geopunt onder Lagen → Natuur en milieu → Natuur.
Indien er aangetoond kan worden dat de emissies van de aanlegfase van het project lager zijn dan de waarde uit de VITO-tabellen kan met zekerheid gesteld worden dat de impactscore van het project nooit meer dan 1% zal bedragen.
Stap 3: Houd rekening met afstand tot de habitats in de omliggende habitatrichtlijngebieden
Indien de emissies van de aanlegfase van het project hoger zijn dan de waarde uit de VITO-tabel in stap 2 kan vervolgens rekening worden gehouden met de werkelijke KDW van en afstand tot de habitats in de omliggende habitatrichtlijngebieden binnen de toetszone van 20 km.
De verspreiding van de habitats en hun bijhorende KDW (KDW-kaart vermesting 2024)(opent in nieuw venster) vindt u hier en kan op kaart ingeladen worden door te klikken op ‘Toon op Geopunt-kaart’. Door een perceel van de KDW-kaart aan te klikken, kunt u zien wat de laagste KDW van dit perceel is (kolom “kdwmin”) en wat het hierbij horende habitat (kolom “habmin_cle”) is.
In de plaats van het bepalen van de afstand en KDW in de omliggende habitatrichtlijngebieden binnen de toetszone van 20 km kan ook overgegaan worden op intekening van de emissies als puntbron in impactscoretool. Zie verder.
Aandachtspunten
De maximale afstand in Tabel 1 van de VITO studie voor de aanlegfase bedraagt 2000 m. Indien uw project verder ligt dan 2000 m moet als worst-case 2000 m genomen worden.
Indien een project stikstofemissies veroorzaakt in de aanleg- en exploitatiefase, maar deze niet overlappen in tijd. Kan voor elke fase een aparte impactscore opgesteld worden.
Bovenvermelde studie kan enkel gebruikt worden voor puntbronnen in de aanlegfase en houdt geen rekening met het gegenereerde conventionele wegverkeer. Voor verkeer kan de VITO studie ‘Voertuigemissies en de minimis-normen: een analytische benadering voor wegverkeer(PDF bestand opent in nieuw venster)’ gebruikt worden. Beide tabellen kunnen gecombineerd worden onder volgende voorwaarden:
de emissies van het project in de aanlegfase bedraagt een % van de cijfers (< 100%) uit tabel 1 van de VITO studie omtrent de aanlegfase, EN
het aantal voertuigen van het project, voor zowel lichte als zware voertuigen, bedraagt een % van de cijfers (< 100%) uit de tabellen 3 en 4 van de VITO studie omtrent verkeer, EN
de som van bovenstaande % is niet groter dan 100%.
Voorbeeld: het bouwen van een industriegebouw op 600 m van habitatrichtlijngebied met enkel emissies in de aanlegfase.
Stap 1:
De emissies van de aanlegfase werden begroot a.d.h.v. het rekenblad en bedragen 145 kg NOX/jaar (puntbron). Tijdens de aanlegfase worden er ook 175 zware verkeersbewegingen uitgevoerd (lijnbron).
Stap 2:
Puntbronnen: De emissies worden vergeleken met de emissies in de VITO tabel op afstand 500 m en KDW = 6:
Tabel 1: 702 → het project neemt hiervan 21% in (= (145/702)*100)
Lijnbronnen: Voor de verkeersbewegingen wordt naar Tabel 4 van de VITO studie rond verkeer gekeken (Bijlage IV– Studie VITO 2024/EI/R/3195 ‘Voertuigemissies en de minimis-normen: een analytische benadering voor wegverkeer’). Hierbij wordt eerst afstand = 0 en KDW = 6 genomen: Tabel 4: 9.000 → het project neemt hiervan 2% in (= (175/9.000)*100)
De tabellen uit de VITO studie kunnen gecombineerd worden op voorwaarde dat deze een % van de cijfers bedragen EN de som ervan < 100%:
21%+2%=23%<100%
Er kan geconcludeerd worden dat de impactscore van het project in de aanlegfase lager is dan 1% en een verdere passende beoordeling voor wat betreft de effecten van stikstofdepositie via lucht voor de aanlegfase niet nodig zijn.
Indien een project alsnog de maximale emissies opgenomen in de tabel overschrijdt, betekent dit niet noodzakelijk dat de 1% de minimisdrempel overschreden wordt. De impact van het project moet dan verder onderzocht worden in een Impactscore of IMPACT-modellering waarbij gerekend wordt met de projectspecifieke parameters. In de impactscoretool kan dit als ‘andere emissiebron’ ingegeven worden. Deze dient ingetekend te worden als puntbron binnen het projectgebied. Hierbij dienen onderstaande parameters ingevuld te worden. Voor deze parameters worden hieronder standaardwaarden weergegeven. Hier kan gemotiveerd van afgeweken worden.
Emissies: deze kunnen berekend worden op basis van de Exelberekening aanlegfase;
Hoogte: 1,5 m;
Diameter: 0,5 m;
Temperatuur: 10°C;
Debiet: 0,1 Nm3/u.
Indien de impactscore van het project ≤ 1% bedraagt is de opmaak van een passende beoordeling, voor wat betreft de effecten van stikstofdepositie via de lucht ten aanzien van SBZ-H, niet vereist22. De (cumulatieve) effecten van dergelijke projecten zijn immers reeds passend beoordeeld in de passende beoordeling van de PAS.
Bepalen impactscore voor mobiliteit
Voor het bepalen van de impactscore voor mobiliteit werd een drietrapsbenadering uitgewerkt.
In eerste instantie dient gebruik gemaakt te worden van de VITO studie ‘Voertuigemissies en de minimis-normen: een analytische benadering voor wegverkeer’ en daar bijhorende
tabellen.
Indien op basis daarvan niet met zekerheid kan aangetoond worden dat de impactscore van het project lager is dan 1% de minimis-drempel dient in de impactscoretool wegenis ingetekend worden.
Indien het resultaat van de impactscoretool voor mobiliteit boven 1% uitkomt of bij MER-plichtige projecten dient tot slot gemodelleerd worden in IMPACT.
Hieronder wordt deze drietrapsbenadering verder geduid, waarbij de focus ligt op de eerste trap.
VITO-studie voertuigbewegingen
Om eenvoudige dossiers met verkeer te toetsen aan het Stikstofdecreet, kan beroep gedaan worden op de recente VITO studie ‘Voertuigemissies en de minimis-normen: een analytische benadering voor wegverkeer(PDF bestand opent in nieuw venster)’.
Het rapport bevat drie tabellen:
Tabel 2: emissies van een wegsegment (in kg NOx/km/u) waarbij geen overschrijding optreedt van de 1% de minimisdrempel
Tabel 3: aantal lichte voertuigen per jaar waarbij geen overschrijding optreedt van de 1% de minimisdrempel
Tabel 4: aantal zware voertuigen per jaar waarbij geen overschrijding optreedt van de 1% de minimisdrempel
In die tabellen worden de maximale emissies (tabel 2) of aantal voertuigen per jaar (tabellen 3 en 4) weergegeven per kritische depositiewaarde (KDW) (in kg N/(ha.jaar)) en afstand (in meter) tot het habitattype waarbij de 1% de minimisdrempel hoe dan ook niet zal worden overschreden. De tabellen zijn opgemaakt op basis van worst-case aannames. Indien de verkeersemissies of het aantal voertuigen per jaar van een project onder de waarden weergegeven in de tabellen blijven, kan met zekerheid gesteld worden dat de impactscore van het project onder de 1% de minimis-drempel blijft en er aldus geen verdere passende beoordeling nodig is. Hierbij dienen enkel de netto (extra gegenereerde) voertuigenbewegingen afkomstig van het project afgetoetst te worden.
Indien een project alsnog de maximale emissies of jaarlijkse verkeersbewegingen opgenomen in de tabellen overschrijdt, betekent dit niet noodzakelijk dat de 1% de minimis-drempel overschreden wordt. De impact van het project moet dan verder onderzocht worden in de impactscoretool waarbij gerekend wordt met de projectspecifieke parameters.
Hoe gebruik je de tabellen?
Stap 1: Per project dient er bepaald te worden hoeveel verkeersbewegingen het project zal genereren en de aard van deze verkeersbewegingen (licht of zwaar verkeer of een combinatie).
Stap 2: Toets de voertuigbewegingen van het project af aan de respectievelijke VITO-tabel (tabel 3 of 4) met afstand = 0 en KDW = 6 (= absolute worst-case aannames, alsof het project op het meest gevoelige habitat geëxploiteerd wordt). Indien er aangetoond kan worden dat de voertuigbewegingen van het project lager zijn dan de waarde uit de VITO- tabellen kan met zekerheid gesteld worden dat de impactscore van het project nooit meer dan 1% zal bedragen.
Stap 3: Indien de voertuigbewegingen van het project hoger zijn dan de waarde uit de VITO- tabel in stap 2 kan vervolgens rekening gehouden worden met de afstand tussen het dichtstbijgelegen habitatrichtlijngebied en het dichtstbijgelegen wegsegment dat door het project gebruikt wordt. Hierbij wordt enkel de afstand aangepast, de KDW wordt op 6 gehouden (worst case aanname).
Indien de voertuigbewegingen van het project hoger zijn dan de waarde uit de VITO-tabel in stap 3 kan vervolgens gebruikgemaakt worden van de impactscoretool, waarbij de weg ingetekend wordt.
Aandachtspunten:
De maximale afstand in de tabellen 2, 3 en 4 van de VITO studie bedraagt 2000 m. Indien uw project en het dichtstbijgelegen wegsegment dat door het project gebruikt wordt verder ligt dan 2000 m moet als worst-case 2000 m genomen worden.
Om tot een uitspraak van de impact van zowel lichte voertuigen als zware voertuigen samen te komen, mogen deze cijfers gecombineerd worden, maar slechts onder volgende voorwaarden:
het aantal voertuigen van het project, voor zowel lichte als zware voertuigen, bedraagt een % van de cijfers (< 100%) uit de tabellen 3 en 4, EN
de som van beide % is niet groter dan 100%.
Op eenzelfde manier kan ook de impact van de emissies in de aanlegfase gecombineerd worden met lichte en of zware voertuigbewegingen. Ook hier geldt:
het aantal voertuigen van het project,(lichte/zwarevoertuigenofeencombinatie), bedraagt een % van de cijfers (< 100%) uit de tabellen 3 en 4 voor mobiliteit, EN
de emissies van de aanlegfase bedragen een % van de cijfers (< 100%) uit tabel 1 aanlegfase, EN
de som van de % is niet groter dan 100%.
Ook de in impactscoretool gemodelleerde impactscore van bijvoorbeeld stookinstallaties kan op basis van bovenstaande logica gecombineerd worden met de tabellen. Hierbij geldt:
het aantal voertuigen van het project,(lichte/zwarevoertuigenofeencombinatie),bedraagt een % van de cijfers (< 100%) uit de tabellen 3 en 4 voor mobiliteit, EN
de emissies van de aanlegfase bedragen een % van de cijfers (< 100%) uit tabel 1 aanlegfase, EN
(de impactscore / de drempelwaarde)* 100 < 100%
De som van de % is niet groter dan 100%
Stap 1: Voor een eenvoudige eengezinswoning kan je rekenen met 4 personen*2 voertuigbewegingen/persoon*365 dagen/jaar = 2.920 jaarlijkse voertuigbewegingen.
Stap 2: Voor een woning dat licht vervoer genereert, kan er gebruik gemaakt worden van VITO tabel 3. Onder KDW = 6 en afstand = 0 worden 70.000 jaarlijkse voertuigbewegingen bekomen. Dit is het maximaal aantal lichte voertuigen per jaar waarbij geen overschrijding optreedt van de 1%-de minimis-drempel. Het project genereert er minder, namelijk 2.920.
Er kan geconcludeerd worden dat de impactscore van het project lager is dan 1% en een verdere passende beoordeling voor wat betreft de effecten van stikstofdepositie via lucht niet nodig is.
Stap 1: De verkeersgeneratie tijdens de exploitatiefase bedraagt:
Voor auto’s: ((25x2/dag) * 5/week) * 48 weken/jaar = 12.000 voertuigen/jaar
Voor vrachtwagens: ((18x2/dag) * 5/week) * 48 weken/jaar = 8.640 voertuigen/jaar
Stap 2: het aantal jaarlijkse voertuigbewegingen wordt bepaald op basis van KDW = 6 en afstand = 0, dit voor zowel licht verkeer (tabel 3) als voor zwaar verkeer (tabel 4):
Tabel 3: 70.000 → het project neemt hiervan 17% in (= (12.000/70.000)*100) Tabel 4: 9.000 → het project neemt hiervan 96% in (= (8.640/9.000)*100)
 17% + 96% = 113% > 100% en bijgevolg kan op basis hiervan de overschrijding van de 1%-de minimis-drempel niet uitgesloten worden.
Stap 3: het aantal jaarlijkse voertuigbewegingen wordt bepaald op basis van KDW = 6 en afstand = 1.500m, dit voor zowel licht verkeer (tabel 3) als voor zwaar verkeer (tabel 4). De afstand wordt op 1.500m genomen omdat het project en meer bepaald het gegenereerde verkeer op 1.700m blijft van het dichtstbijgelegen habitatrichtlijngebied.
Habitatrichtlijngebieden vindt u terug op Geopunt onder Lagen → Natuur en milieu → Natuur.
Tabel 3: 6.431.000 → het project neemt hiervan 0,19% in (= (12.000/6.431.000)*100) Tabel 4: 874.000 → het project neemt hiervan 0,99% in (= (8.640/874.000)*100)
0,19% + 0,99% = 1,18% < 100%
Er kan geconcludeerd worden dat de impactscore van het project lager is dan 1% en een verdere passende beoordeling voor wat betreft de effecten van stikstofdepositie via lucht niet nodig zijn.
Hiervoor werd de impactscore reeds gemodelleerd met de impactscoretool, deze bedraagt 0,12%. Om na te gaan of de impactscore van verkeer en de stookinstallaties samen minder dan 1% bedraagt gaan we verder op stap 3 van voorbeeld 2.
Tabel 3: 6.431.000 → het project neemt hiervan 0,19% in (=(12.000/6.431.000)*100) Tabel 4: 874.000 → het project neemt hiervan 0,99% in (=(8.640/874.000)*100) Impactscore voor de stookinstallaties bedraagt 0,12% → het project neemt 12% (=(0,12/1)*100) in ten opzichte van de drempelwaarde van 1%
0,19% + 0,99% + 12% = 13,18% < 100%
Er kan geconcludeerd worden dat de impactscore van het project lager is dan 1% en een verdere passende beoordeling voor wat betreft de effecten van stikstofdepositie via lucht niet nodig zijn.
In impactscoretool is het mogelijk om wegenis als lijnbron in te voegen. De emissies voor deze lijnbron kunnen berekend worden aan de hand van een rekenblad opgemaakt door VITO. In de Exel dienen in het tabblad ‘Input en resultaten’ de blauwe vakken ingevuld of geselecteerd te worden. Deze bestaan uit:
Jaar: dit is het jaar waarin het project operationeel zal zijn;
Wegtype: keuze tussen andere (lokaal), gewestweg of snelweg;
Polluent: keuze tussen NOX of NH3;
Snelheid (km/h): maximale snelheid;
Aantal voertuigbewegingen/jaar.
Snelheid en aantal voertuigbewegingen/jaar dienen ingevuld te worden voor zowel licht als zwaar verkeer. Jaar en wegtype kan niet verschillen voor licht en zwaar verkeer. Het resultaat is de totale emissie voor zwaar en licht verkeer in kg/km/u.
In impactscoretool moeten naast de emissies ook de hoogte en breedte van de weg ingevoerd worden. De hoogte is gelijk aan hoogte van de weg + 2 meter omwille van verkeersgeïnduceerde turbulentie (traffic induced turbulence). In impactscoretool staat de hoogte bijgevolg standaard op 2 m. Enkel wanneer de weg hoger ligt dan de omgeving, zoals bij het intekenen van een brug, dient de hoogte gewijzigd te worden naar de hoogte van de brug + 2m.
De afstand tot waar een weg ingetekend moet worden in impactscoretool dient steeds volgens worst-case aannames te gebeuren. Per project dient de weg ingetekend te worden tot het eerstvolgende kruispunt van hogere verkeersintensiteit. Vanaf een hogere verkeersintensiteit

is het namelijk niet meer mogelijk om het verkeer afkomstig van het project te onderscheiden van het overige verkeer. De verkeersintensiteit kan bepaald worden aan de hand van de wegcategorisering die op 7 oktober 2020 werd goedgekeurd door het Vlaams Parlement.
Indien afgeweken wordt van deze werkwijzer dient dit gemotiveerd te worden. De maximale afstand van de ingetekende wegen in impactscoretool moet kleiner zijn dan 5 km. Indien het gaat om een project met een grotere totale afstand wegen moet gebruik gemaakt worden van een daartoe geschikt model zoals IMPACT-traffic. Deze tool is enkel voor erkende MER-deskundigen toegankelijk.
Als een mobiliteit gerelateerd project ook een exploitatie van een IIOA omvat met een of meer stationaire bronnen van stikstofoxiden wordt de totale stikstofdepositie beoordeeld conform het beoordelingskader stikstofoxiden stationaire bronnen in de volgende gevallen26:
de exploitatie van de IIOA met stationaire bronnen vindt plaats na de aanlegfase van het mobiliteit gerelateerd project; of
de exploitatie van de IIOA met stationaire bronnen vindt enkel plaats tijdens de aanlegfase van het mobiliteit gerelateerd project en de gemiddelde equivalente jaaremissie van NOx van de aanlegfase in totaliteit (inclusief exploitatie van de IIOA) > gemiddelde jaaremissie van NOx van het mobiliteit gerelateerd project na de aanlegfase.
In de andere gevallen gebeurt de beoordeling van de totale stikstofdepositie van het project conform het beoordelingskader stikstofoxiden mobiliteit. Voor beide beoordelingskaders geldt (actueel) een drempelwaarde van 1% om te bepalen of een passende beoordeling vereist is voor de beoordeling van de effecten van stikstofdepositie via de lucht.
Aandachtspunt: artikel 26 van het Stikstofdecreet sluit het beoordelen van NO_x-emissies in de aanlegfase in geen van beide gevallen uit. De aanlegfase van een project moet steeds mee beoordeeld worden.
Aandachtspunt: artikel 24 van het stikstofdecreet stelt dat stikstofoxiden ten gevolge van stationaire bronnen bij een veehouderij of mestverwerkingsinstallatie worden beoordeeld conform het beoordelingskader dat geldt voor ammoniak veroorzaakt door veehouderijen of mestverwerkingsinstallaties.
Indien een veehouderij of mestverwerkingsinstallatie ook NO_x emissies genereert dient de totale stikstofdepositie van de IIOA afgetoetst te worden aan het beoordelingskader voor ammoniak conform artikel 24 van het stikstofdecreet.
Ammoniakemissie die het gevolg is van industriële processen, en niet voortkomt uit de toepassing van deNOx-technieken, moet gezamenlijk met de NOx-emissie worden afgetoetst aan het beoordelingskader voor stationaire NOx-bronnen.
Bij het gebruik van deNOx-technieken gaat de emissiereductie van NOx gepaard met een bijkomende emissie van ammoniak (de zgn. ammoniak-slip). De ammoniakemissie afkomstig van deNOx- technieken mag gezamenlijk met de NOx-emissies worden afgetoetst aan het kader voor stationaire NOx-bronnen indien aan beide volgende voorwaarden is voldaan:
A. De deNOx-installatie zorgt voor een NOx-N-reductie van ministens 50% op niveau van het emissiepunt; en
B. De impactscore van de IIOA zonder deNOx-installatie ≥ impactscore van de IIOA met deNOx- installatie.
Indien niet aan een bovenstaande voorwaarden wordt voldaan zal:
De ammoniakdepositie veroorzaakt door de deNOx-technieken moet worden afgetoetst aan het ammoniakkader voor veehouderijen en mestverwerkingsinstallaties.
De NOx-depositie moet worden afgetoetst aan het kader voor stationaire NOx-bronnen.
Onderstaande schema’s zijn van toepassing voor veehouderijen conform de definitie uit het Stikstofdecreet (artikel 2,39°)11.
Indien er een wijziging wordt doorgevoerd aan rubriek 9 van VLAREM I (opent in nieuw venster)moet er worden afgetoetst aan het beoordelingskader voor veehouderijen en mestverwerkingsinstallaties uit het Stikstofdecreet.
1. Toetsing drempelwaarde
Indien de impactscore van het project ≤ 0,025% bedraagt is de opmaak van een passende beoordeling, voor wat betreft de effecten van stikstofdepositie via de lucht ten aanzien van SBZ-H, niet vereist12. De (cumulatieve) effecten van dergelijke projecten zijn immers reeds passend beoordeeld in de passende beoordeling van de PAS.
Bij aftoetsing van de drempelwaarde moeten alle stikstofbronnen gerelateerd aan de IIOA mee in rekening worden gebracht, incl. de niet-vergunningsplichte dieren als de aanhorigheden (bv. een stookinstallatie).
Rundvee: minimale inspanning 5%
Tegen 31 december 2025 dient iedere rundveehouderij, die op 23 februari 2024 vergund was, met een impactscore van > 0,025% een ammoniakemissiereducerende maatregel met een minimaal rendement van 5% te nemen. In afwijking kan een gelijkwaardig rendement worden bereikt door het aantal dierplaatsen van rundvee te verminderen of door combinatie van beide.
Rundveehouderijen waarvoor een dergelijke ingreep al vervat zit in de geldende vergunning, worden geacht te hebben voldaan aan de verplichting, als de ingreep nog niet in de vergunningstoestand van 1 januari 2015 vervat zat. Indien nog niet aan deze verplichting is voldaan, dient er 5% te worden gereduceerd t.o.v. de reële bezetting (mestbankaangifte) in 2021.
In het geval van een gemengde veehouderij dient de 5% reductie gerealiseerd te worden op het rundveegedeelte.
2. Uitsluiten piekbelasters
Een piekbelaster is een IIOA waarvan de impactscore ≥ 50%. Om die impactscore te bepalen, wordt de impactscore voor 2020, 2021 en 2022 berekend. Een IIOA wordt als een piekbelaster beschouwd als minimaal twee van de drie berekende impactscores ≥ 50%13.
De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) brengt binnen 18 maanden na de inwerkingtreding van het Stikstofdecreet de exploitant op de hoogte van het resultaat van de berekende impactscores en de aanduiding als piekbelaster.
Rundveehouders dienen nog aan een extra voorwaarde te voldoen, nl. het realiseren van de tussentijdse doelstelling (emissiereductie van 5%) tegen 31 december 2025.
3. PAS-referentie 2030
Voor elke varkens-, pluimvee- of rundveehouderij die op 23 februari 2024 vergund was, moet een PAS-referentie 2030 bepaald worden. De PAS-referentie 2030 is de maximale ammoniakemissie, uitgedrukt in kg NH3/jaar, die na 31 december 2030 mag plaatsvinden op de IIOA in kwestie.
De PAS-referentie 2030 wordt voor elk van die veehouderijen berekend aan de hand van de ammoniakemissies in de referentiesituatie 2021 waarop de reductiedoelstellingen en de vrijstellingen, vermeld in het Stikstofdecreet, worden toegepast.
De referentiesituatie 2021 wordt bepaald door de gemiddelde veebezetting in 2021 - overeenkomstig de gegevens van de Mestbankaangifte 2021 - te vermenigvuldigen met de ammoniakemissiefactoren (1) en in voorkomend geval te verhogen met de leegstandspercentages (2). De lijst van ammoniakemissiefactoren is opgenomen in bijlage 1 bij het Stikstofdecreet, incl. eventuele leegstandspercentages. De emissies per stal binnen eenzelfde bedrijf worden samengeteld. Zo wordt een PAS-referentie 2030 op bedrijfsniveau bekomen.
De Vlaamse overheid werkt aan een PAS-referentietool 2030. Voor het aanbieden van die service is er nog geen exacte timing. Ondertussen kan de PAS-referentie 2030 manueel berekend worden.
Aandachtspunt: voor de toewijzing van dieren uit de Mestbankaangifte aan een welbepaalde diercategorie is een Besluit van de Vlaamse Regering nodig, althans voor die diercategorieën van de Mestbankaangifte waarvoor de toewijzing aan de diercategorieën uit de lijst in bijlage 1 van het Stikstofdecreet niet eenduidig kan gebeuren. Dit besluit is op vrijdag 31 mei 2024 principieel goedgekeurd door de Vlaamse Regering.
Afwijkende berekeningsmethode
In het Stikstofdecreet zijn delegaties aan de Vlaamse Regering opgenomen. Zo moet de Vlaamse Regering de voorwaarden en regels nog bepalen voor een afwijkende berekeningsmethode indien de gemiddelde veebezetting in 2021 van een bedrijf niet representatief is. Dit besluit werd op vrijdag 7 juni 2024 principieel goedgekeurd.
Tijdelijke vergunning 2030
Zonder afstemming met de PAS-referentie 2030 is het mogelijk om een tijdelijke vergunning tot 31 december 2030 te verlenen14 op voorwaarde dat:
de IIOA geen piekbelaster is; en
er geen stijging van de stikstofemissies of -deposities wordt veroorzaakt op de SBZ-H in kwestie.
Aandachtspunt: Rundveehouderijen kunnen onder bovenstaande voorwaarden slechts een vergunning bekomen tot eind 2025. Voor een vergunning tot 2030 dient aan een derde voorwaarde te worden voldaan, namelijk het realiseren van de tussentijdse doelstelling (emissiereductie van 5%) tegen uiterlijk 31 december 2025.
4. Deposities mogen niet stijgen
De deposities mogen niet stijgen t.o.v. de actueel vergunde situatie. Dit geldt voor alle habitats die zich situeren binnen het onderzoeksgebied.
Om na te gaan of de deposities al dan niet stijgen is een afzonderlijke module voorzien op de webpagina van de impactscoretool. Zie startpagina ‘toename van depositie op SBZ-H berekenen’. Hierbij wordt op perceelsniveau per habitat per SBZ-H nagegaan of er al dan niet een stijging in deposities wordt verwacht voor de aangevraagde situatie t.o.v. de actueel vergunde situatie.
5. Neerwaartse NH3-trend
Indien de impactscore groter is dan 0,025%, het project geen piekbelaster betreft en niet voldaan is of voldaan kan worden aan de PAS-referentie 2030, dan kan de vergunning enkel verleend worden voor onbepaalde duur op voorwaarde dat de gebiedsspecifieke neerwaartse depositietrend voor ammoniak niet wordt gehypothekeerd.
Voor de beoordeling of een project de gebiedsspecifieke neerwaartse depositietrend hypothekeert wordt een onlinetoepassing uitgewerkt door de Vlaamse Overheid.
Aftoetsing drempelwaarde
Indien de impactscore van het project ≤ 0,025% bedraagt is de opmaak van een passende beoordeling, voor wat betreft de effecten van stikstofdepositie via de lucht ten aanzien van SBZ-H, niet vereist16. De (cumulatieve) effecten van dergelijke projecten zijn immers reeds passend beoordeeld in de passende beoordeling van de PAS.
Bij aftoetsing van de drempelwaarde moeten alle stikstofbronnen gerelateerd aan de IIOA mee in rekening worden gebracht, incl. de niet-vergunningsplichtige aantallen en de aanhorigheden.
Deposities mogen niet stijgen + impactscore < 50%
De deposities mogen niet stijgen t.o.v. de actueel vergunde situatie. Dit geldt voor alle habitats die zich situeren binnen het onderzoeksgebied.
Om na te gaan of de deposities al dan niet stijgen is een afzonderlijke module voorzien op de webpagina van de impactscoretool. Zie startpagina ‘toename van depositie op SBZ-H berekenen’. Hierbij wordt op perceelsniveau per habitat per SBZ-H nagegaan of er al dan niet een stijging in deposities wordt verwacht voor de aangevraagde situatie t.o.v. de actueel vergunde situatie.
Neerwaartse NH₃-trend
Indien de impactscore groter is dan 0,025%, het project geen piekbelaster betreft, maar de deposities stijgen ten opzichte van de vergunde situatie dan kan de vergunning enkel verleend worden voor onbepaalde duur op voorwaarde dat de gebiedsspecifieke neerwaartse depositietrend voor ammoniak niet wordt gehypothekeerd.
Voor de beoordeling of een project de gebiedsspecifieke neerwaartse depositietrend hypothekeert wordt een onlinetoepassing uitgewerkt door de Vlaamse overheid.
Indien het project een gemengd bedrijf betreft, waarbij varkens/pluimvee/rundvee in combinatie met andere dieren of stikstofbronnen worden gehouden, dient aan volgende voorwaarde te worden voldaan:
Bij bepaling van de impactscore wordt de totale stikstofdepositie in rekening gebracht en afgetoetst aan het beoordelingskader voor veehouderijen en mestverwerkingsinstallaties17. Zie check 1 in onderstaande figuur.
De PAS-referentie 2030 kan enkel bepaald en voldaan worden voor varkens/pluimvee/rundvee18. Zie check 2 in onderstaande figuur. Indien bij voorbeeld een veeteeltbedrijf in de vergunde situatie zowel varkens als schapen heeft, kan de PAS-referentie enkel bepaald worden voor de varkens. Het is in dergelijk geval niet mogelijk om de PAS-referentie te realiseren door een vermindering van het aantal schapen. Dit kan enkel door een vermindering van dierenplaatsen van varkens, door uitvoering van ammoniakemessiereducerende maatregelen of een combinatie van beide.
Het totaal emissiepakket voor ammoniak waar de nieuw vergunde toestand aan dient te voldoen, bestaat uit de som van de PAS-referentie en de emissies van de overige dieren die actueel reeds deel uitmaken van de IIOA (incl. niet vergunningsplichtige dieren). ). Zie check 3 in onderstaande figuur.
Indien aan bovenstaande voorwaarden is voldaan, dient bijkomend te worden aangetoond dat de depositie, voor de totale IIOA, niet stijgt t.o.v. de huidig vergunde situatie. Om na te gaan of hieraan wordt voldaan kan gebruik worden gemaakt van de module ‘toename depositie op SBZ-H berekenen’ in de impactscoretool. Zie check 4 in onderstaande figuur.
Aandachtspunt: indien er conform artikel 7, 10 of 11 van het Stikstofdecreet een tijdelijke vergunning wordt aangevraagd voor de verdere exploitatie van een gemengd veeteeltbedrijf met de exploitatie van varkens, pluimvee of rundvee, dan kan dit enkel toegepast worden op het betreffende luik van varkens, pluimvee of rundvee van de IIOA. Voor de overige dieren geldt deze mogelijkheid tot tijdelijke vergunning niet en moet voldaan worden aan artikel 38, 2e lid. Voor het deelaspect van de overige dieren kan een gunstige passende beoordeling bekomen worden indien er geen stijging is van de depositie ten opzichte van de huidige vergunde situatie, dit enkel op het deelaspect van de overige dieren. De overige dieren kunnen bijgevolg vergund worden voor onbepaalde duur. De impactscore dient steeds bepaald te worden op niveau IIOA (inclusief aanhorigheden).
Een vrijstelling van de generieke bronmaatregelen voor veehouderijen kan worden bekomen als voldaan is aan een van de drie onderstaande voorwaarden. De vrijstelling heeft enkel betrekking op het niet toepassen van de reductiedoelstellingen. Een bedrijf met een vrijstelling dient nog steeds te voldoen aan zijn PAS-referentie 2030.
Veehouderijen met een jaaremissie < 500 kg ammoniak en impactscore ≤ 0,025% in het jaar van inwerkingtreding van het Stikstofdecreet.
Biologische bedrijven met een impactscore ≤ 1% in het jaar van inwerkingtreding Stikstofdecreet.
Diercategorieën waarvoor de Vlaamse Regering vaststelt dat er geen ammoniakemissiereducerende maatregelen zijn. Momenteel werden door de Vlaamse Regering nog geen dergelijke diercategorieën vastgesteld.
Voor de berekening van de jaaremissie en de impactscore (zie punt 1 en 2) wordt rekening gehouden met de gemiddelde veebezetting die gebruikt is voor het bepalen van de referentiesituatie 2021 (zie PAS-referentie 2030), in voorkomend geval na de toepassing van de afwijkende berekeningsmethode.
Gemengd bedrijf
Indien het een combinatie van biologische en gewone bedrijfsvoering betreft:
A. Voor de toetsing van de vrijstelling wordt voor het biologische deel een afzonderlijke impactscore bepaald en afgetoetst aan de drempel van 1%.
B. Voor de toetsing aan de drempelwaarde voor veehouderijen (0,025%) wordt de impactscore van de totale IIOA beschouwd.
Indien het biologisch deel een vrijstelling heeft bekomen, dan is de PAS-referentie 2030 van het globale bedrijf: referentie 2021 voor het biologisch deel + referentie 2021 niet-biologisch deel, incl. toepassing van reductiedoelstelling op niet-biologisch deel.
Toetsing drempelwaarde
Indien de impactscore van het project ≤ 0,025% bedraagt is de opmaak van een passende beoordeling, voor wat betreft de effecten van stikstofdepositie via de lucht ten aanzien van SBZ-H, niet vereist. De (cumulatieve) effecten van dergelijke projecten zijn immers reeds passend beoordeeld in de passende beoordeling van de PAS.
Bij toetsing aan de drempelwaarde moeten alle stikstofbronnen gerelateerd aan de IIOA mee in rekening worden gebracht, incl. de aanhorigheden.
Neerwaartse NH₃-trend
Indien de impactscore groter is dan 0,025%, dan kan enkel een vergunning voor onbepaalde duur verleend worden indien de dalende neerwaartse trend voor ammoniak niet wordt gehypothekeerd.
Voor de beoordeling of een project de gebiedsspecifieke neerwaartse depositietrend hypothekeert wordt een onlinetoepassing uitgewerkt door de Vlaamse overheid.

Stikstof in Vlaanderen

Maatregelen om stikstof terug te dringen

Doelstelling

Brongerichte maatregelen

Varkens-, pluimvee- en rundveehouderijen

Mestverwerkingsinstallaties

Piekbelasters

Meer informatie over piekbelasters en flankerend beleid

Nulbemesting

Nutriëntenemissierechten

Maatwerkgebieden

Vergunningverlening

NOx stationaire bronnen

Toetsing drempelwaarde

Hoe gebruik je tabel 1 ‘Emissie van de puntbron’?

Neerwaartse NOx-trend

NOx Mobiliteit

Aftoetsing drempelwaarde

VITO-studie voertuigbewegingen

Voorbeeld 1: Een eengezinswoning

Voorbeeld 2: Een bedrijf met vrachtverkeer en licht verkeer, gelegen op 1.700m van het habitatrichtlijngebied

Voorbeeld 3: Het bedrijf uit voorbeeld 2 heeft nu ook stookinstallaties.

Intekenen wegenis in impactscoretool

Neerwaartse NOx-trend

NOx Stationaire bronnen + Mobiliteit

NOx Veehouderij en Mestverwerkingsinstallatie

NH3 Industrie

Bestaande veehouderijen of mestverwerkingsinstallaties

Toelichting stroomschema's varkens, pluimvee en rundvee

Varkens- en pluimvee

Rundvee

Mestverwerkingsinstallatie of bedrijven zonder PAS-referentie 2030

Gemengd bedrijf

Vrijstelling

Nieuwe veehouderijen of mestverwerkingsinstallaties

Toetsing drempelwaarde

Neerwaartse NH3-trend

Snel naar

Documenten

Meer over stikstof

Meld u aan voor de nieuwsberichten over stikstof in Vlaanderen

Neerwaartse NH₃-trend