Wat is het?
De Bono onderscheidt verschillende manieren waarop u naar problemen, situaties, vraagstellingen, beslissingen, … kan kijken. Welke kijk u op de situatie hebt, koppelt De Bono aan een kleur van denkhoed (=manier van denken). Iedere kleur staat voor een andere kijk. De hoeden zijn een symbolische manier om mensen aan te zetten om creatief te denken, constructief en kritisch te zijn, te metacommuniceren, …. Ze zijn als het ware basisregels voor het denken.
De hoeden en hun betekenis:
- Witte hoed - Wit is neutraal en objectief. Denken in feiten en cijfers, een objectieve kijk op gegevens en informatie. Welke concrete, feitelijke, meetbare gegevens zijn gekend over het te behandelen onderwerp?
- Rode hoed - De rode pet biedt een emotionele kijk. Denken vanuit gevoel en intuïtie; zonder de reden ervan te moeten geven. Hoe staan de deelnemers emotioneel ten opzichte van het probleem, de beslissing, het concept, de vraagstelling ?
- Zwarte hoed - Zwart staat voor negatief, kritisch denken; advocaat van de duivel spelen, voorzichtig zijn. Wat vinden we niet zo goed aan beslissing X ? Wat zijn kritische bedenkingen bij concept Y ? Op welke mogelijke problemen moeten we letten, welke zijn mogelijke hindernissen, blokkades, problemen – redenen waarom iets niet kan? Alle gedane voorstellen worden kritisch bekeken, welke hindernissen en mogelijke blokkades zijn er?
- Gele hoed - Positief denken. De gele pet is optimistisch en staat voor hoop en positief denken. Alle gedane voorstellen worden positief en constructief bekeken. Wat vinden we positief aan deze beslissing ?
- Groene hoed - De groene pet vertegenwoordigt creativiteit en nieuwe ideeën. Het is ook de hoed voor het aangeven van aanpassingen en alternatieven. Alle voorstelllen zijn welkom. Dit is een pure brainstormingsfase. Wat zijn creatieve suggesties om van beslissing x een succes te maken ?
- Blauwe hoed - De blauwe hoed is beschouwend, controlerend denken. Staat voor de ordening van het denkproces, voor het evalueren wat er is bereikt. Deze pet wordt gebruikt om de andere denkfasen en denkhoeden te laten respecteren. Het is de denkhoed van de facilitator/procesbegeleider.
Wanneer gebruiken?
Deze methode is geschikt bij:
- deelnemers in vergaderingen/workshops te helpen op een gestructureerde manier naar een welbepaald probleem te kijken en ook in welbepaalde fasen te denken
- het verhogen van de kwaliteit van beleid
- beleidsvorming
- besluitvorming
- adviseren
- coproduceren
- (mee)beslissen
Hoe werkt het?
- Stap 1
Voorbereiding/start
Gebruik ondersteunende afbeeldingen van de gekleurde hoeden of gebruik echte gekleurde petten voor iedereen. Vertel de deelnemers het principe van de hoeden, namelijk een probleem vanuit verschillende hoeken bekijken, ook het perspectief dat ze zelf weinig gebruiken. Gebruik voor het brainstormen de blauwe hoed om iedereen over het proces te informeren en daarna de witte hoed om te analyseren of de groene pet om creatief te denken.
- Stap 2
Verschillende methodes
Methode 1. Iedere deelnemer denkt en communiceert vanuit de toegewezen / gekozen denkhoed
Iedere deelnemer krijgt willekeurig een denkhoed toegewezen of kiest een denkhoed. Hier kan u kiezen om de gekleurde petten effectief op te zetten of een gekleurde sticker op te kleven zodat het duidelijk is wie vanuit welke hoed denk.
- Bij meer dan zes deelnemers: meerdere deelnemers met dezelfde denkhoed op.
- Bij minder dan zes deelnemers: sommige deelnemers hebben meer dan 1 denkhoed op.
Bij behandeling van het onderwerp dat aan de orde komt geven de deelnemers inbreng vanuit de denkhoed die ze op hebben.
Methode 2. Alle deelnemers communiceren vanuit een gezamenlijke denkhoed en op een systematische manier.
De denkhoeden worden in een bepaalde volgorde gebruikt.
Een goede volgorde bij het bespreken van een probleem is:
- blauwe hoed voor uitleggen methodiek en procedure
- witte hoed voor analyse van het probleem
- rode hoed voor de gevoelens
- groene hoed om voorstellen te genereren
- gele hoed om deze voorstellen positief te bekijken
- zwarte hoed om de voorstellen kritisch te bekijken
- blauwe hoed om te beslissen
- de blauwe hoed wordt tijdens gans het proces gebruikt indien een deelnemer “de verkeerde pet” even op heeft gezet.
Methode 3. Alle deelnemers communiceren vanuit een gezamenlijke denkhoed maar niet systematisch.
Er wordt met een speciale dobbelsteen (op elke zijde een kleur van een denkhoed) gegooid. De kleur die gegooid wordt, vormt de denkhoed van waaruit het onderwerp wordt bekeken. Hierna wordt opnieuw met de dobbelsteen gegooid.
Methode 4. Alle deelnemers communiceren vanuit hun “eigen” denkhoed.
Er worden geen denkhoeden verdeeld. Iedere deelnemer communiceert op zijn eigen manier. Als facilitator houdt u bij welke denkhoeden worden gebruikt. Indien bepaalde denkhoeden niet aan bod komen, wordt het probleem vanuit de ‘ontbrekende’ denkhoed(en) bekeken.
Methode 5. De denkhoeden gecombineerd met een walking brainwriting.
Hierbij wordt één blad papier voorzien per denkhoed. Bovenaan het blad staat een vraag vanuit de betreffende denkhoed.
Bijvoorbeeld:- geel: “Wat vinden jullie positief aan beslissing X ?”
- zwart: “wat zijn kritische bedenkingen bij beslissing X ?”
- Stap 3
Stap 3
Wanneer het brainstormen is afgelopen, kunnen de andere hoeden gebruikt worden om de opties te evalueren en de volgende stappen te plannen.
Voordelen
- De deelnemers leren op een specifieke manier te kijken en te denken en hun eigen (voorkeurs-) denkhoed kennen
- Deelnemers kunnen hun eigen hoed zo kiezen dat deze aanvullend is op de andere aanwezige denkhoeden
- Er is een duidelijk beeld van de manier waarop er gecommuniceerd wordt
- De denkhoeden helpen bij het doorbreken van vaststaande denkbeelden en bij het hanteren van basisregels
- Er is beïnvloeding vanuit de groep zelf: mensen die “enkel zwarte kanten zien”, worden beïnvloed door deelnemers die enkel de gele kant zien
- Weerstand mag: deelnemers mogen negatief zijn (zwart), maar worden ook uitgenodigd om alternatieven/suggesties aan te reiken (groene hoed)
- Een laagdrempelige manier om emotie (rode hoed) aan bod te laten komen.
- Als de groep vertrouwd is met de denkhoeden, kan u het gebruiken als manier om te metacommuniceren Bvb. “Ik merk dat we momenteel onze zwarte hoed op hebben. Kunnen we het even bekijken met de gele hoed?”
Praktisch
- Groepsgrootte: tot 15 deelnemers.
- Kostprijs: geen
- Materiaal: stiften, petjes in verschillende kleuren, groot papier en uitgeprinte posters(PDF bestand opent in nieuw venster).
- Tijdsduur: minimum een halve dag