De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) meet de PFAS-luchtverontreiniging sinds juli 2021, in samenwerking met VITO. Op basis van het principe ‘de vervuiler betaalt’, valt sinds 2023 een deel van de metingen onder het beheer van 3M. Ook het bedrijf laat die uitvoeren door VITO.

We meten:

• PFAS die we inademen (nl. concentratie in de lucht) in periodes van gewoonlijk twee weken
• PFAS die neerkomt in de omgeving (nl. bulkdepositie) in periodes van gewoonlijk vier weken

Na bemonstering voert VITO de analyse uit. De VMM valideert en publiceert tenslotte de data. Het kan dus even duren vooraleer we zicht hebben op de mate van luchtverontreiniging.

Om de verspreiding van stof dat mogelijk verontreinigd is met PFAS toch tijdig tegen te houden, monitoren we continu de hoeveelheid fijn stof in lucht op 5 plaatsen rond de Oosterweelwerf. Sinds 16 december 2023 monitort 3M ook fijn stof aan haar terreingrenzen. Beide fijnstofmeetnetten(opent in nieuw venster) maken snelle en gerichte actie mogelijk. De resultaten zijn in real time te volgen op de VMM-website(opent in nieuw venster). Zowel de overheid, Lantis als 3M grijpen in bij fijnstofalarmen om een mogelijke verspreiding van PFAS in de lucht te vermijden.

Onderstaande figuren geven een overzicht van de meetplaatsen voor PFAS en fijn stof in Zwijndrecht en omgeving alsook op het 3M-terrein.

Momenteel bestaan er geen wettelijk bindende en gezondheidskundige toetsingskaders voor PFAS in lucht en depositie.

PFAS in omgevingslucht

Voor PFAS in lucht (nl. de inhaleerbare fractie) hanteren we wel drempelwaarden voor de som van 4 PFAS-verbindingen; de zogenaamde EFSA4: PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS. Deze waarden zijn gebaseerd op de Toelaatbare Wekelijkse Innamedosis die de EFSA definieerde in 2020. De waarden gelden voor chronische blootstelling bij zowel volwassenen als kinderen. Bijgevolg worden ze dus afgetoetst aan een jaargemiddelde concentratie. Hoe de drempelwaarden werden afgeleid, leest u in ‘Aanpak PFAS-problematiek(PDF bestand opent in nieuw venster)’.

Sinds 2025 zijn er ook drempelwaarden van kracht voor individuele PFAS. Die zijn nog niet verankerd in VLAREM en vormen bijgevolg geen wettelijk toetsingskader.

De drempelwaarden vindt u terug in het PFAS-normenkader. Hoe die werden afgeleid, leest u in het rapport ‘Bepalen toetsingswaarden voor PFAS in omgevingslucht(opent in nieuw venster)’. Omdat de concentraties van die verbindingen in de lucht ver onder hun drempelwaarden ligt, worden ze niet besproken op deze pagina.

• Op alle locaties zijn PFAS meetbaar in de omgevingslucht.
• Hoewel op de landelijke achtergrondlocatie in Dessel PFAS worden gedetecteerd in depositie, is de concentratie ervan in zwevend stof minimaal.
• Concentraties en depositiefluxen zijn het hoogst nabij puntbronnen (bv. 3M) en nemen sterk af met toenemende afstand.
• De hoge concentraties aan EFSA-PFAS (bv. PFOS) nabij en op het 3M-terrein zijn van historische aard.
• De EFSA-PFAS concentraties in gasfase dragen relatief weinig bij aan de totale EFSA-PFAS concentraties in de omgevingslucht (= zwevend stof + gasfase).
• De concentraties en aanvoer van PFAS variëren sterk in tijd, ruimte, samenstelling en naargelang de weersomstandigheden.

Voor meer gedetailleerde informatie kan u terecht op vmm.be(opent in nieuw venster) waar luchtmetingen van de voorbije jaren besproken worden. Voor een volledig overzicht kan u ook terecht bij de PFAS-verkenner(opent in nieuw venster) waar luchtmetingen driemaandelijks geactualiseerd worden.

Onderstaande tabellen geven meer informatie over de EFSA-PFAS-waarden per meetperiode, nl. de gemiddelden van voorbije jaren (blauw) en het huidige jaar (zwart). Onder normale omstandigheden worden onderstaande tabellen maandelijks geactualiseerd, bij verhoogde meetresultaten gebeurt dit zo snel mogelijk.

Lees ook:

• VMM – PFAS in zwevend stof in Zwijndrecht en Antwerpen-Linkeroever(opent in nieuw venster)

Sinds 2025 zijn er drempelwaarden van kracht voor de depositie van PFOS en PFBA.

Hoe die zijn afgeleid, leest u in het rapport ‘Bepalen toetsingswaarden voor PFAS in depositie(opent in nieuw venster)’.

De drempelwaarden zijn nog niet verankerd in VLAREM en vormen bijgevolg geen wettelijk toetsingskader. De waarden op korte termijn zijn geen veilige waarde voor de grondwaterconcentraties die locatiespecifiek zijn.

Lees meer over gezondheidsrisico’s van PFAS.

Na ontvangst en validatie van de meetresultaten heeft de overheid meteen actie ondernomen om de verontreinigingsbron onder controle te krijgen en te identificeren. Hiervoor werden bijkomende maatregelen opgelegd aan 3M en extra meetposten neergezet op het bedrijfsterrein.

Zo is er aan 3M opgelegd dat een stofmitigatieplan moest worden opgesteld en uitgevoerd. Dat plan houdt stofbeperkende maatregelen in zoals het afdekken van onverharde zones en extra maatregelen tijdens werken met ingreep in de bodem, maar ook het uitrollen van een fijnstofmeetnet. Dit meetnet stelt de overheid en 3M in staat om tijdig te reageren wanneer nodig (nl. bij verhoogde fijn stofpieken). De resultaten zijn in real time te volgen op de VMM-website(opent in nieuw venster).

Hoewel het jaargemiddelde van 2023 de toenmalige toetsingswaarde (0,4 ng EFSA-PFAS/m³) overschreed, was dat noch het geval in 2022 noch in 2021. Als de PFAS-waarden hoog blijven en de blootstelling lang aanhoudt, vergroot het risico op de volksgezondheid. Daarom blijven we verder zoeken naar mogelijke bronnen en leggen we waar nodig bijkomende maatregelen op.

De meetresultaten en meteogegevens (droge periode met stevige noordoostenwind) geven aan dat zowel verontreinigd opwaaiend stof als de waterzuiveringsinstallatie (WZI) een belangrijke rol heeft gespeeld.

De bijkomende maatregelen opgelegd aan 3M zijn doorgevoerd: het stofmitigatieplan en bijhorende fijnstofmeetnet. Ook de waterzuiveringsinstallatie (WZI) werd herzien.

Sinds 6 oktober 2023 wordt het met PFAS verontreinigde grondwater afkomstig van de grondwatersanering eerst voorbehandeld voordat het naar de WZI gaat. Op deze manier worden de lange keten PFAS (bv. PFOS) reeds vooraf verwijderd en wordt vermeden dat deze zich vanuit de bekkens van de waterzuivering naar de omgeving verspreiden.

Om een verdere minimalisatie van de emissies uit de WZI te realiseren, werd er in april 2024 besloten om het historisch aanwezige slib, dat vooral gecontamineerd is met PFOS, uit de grootste opvangbekkens te verwijderen. Deze slibverwijdering zorgt op korte termijn mogelijk voor een lichte stijging in PFOS-emissies vanuit de WZI naar de lucht. Deze emissies zouden echter lager moeten liggen dan in de periode voor de maatregelen werden genomen. Dit wordt nauwgezet opgevolgd.

Na elke genomen maatregel zien we een daling in de totale PFAS-concentratie in zwevend stof (zie onderstaande afbeelding). We stellen nog wel fluctuaties vast van dag tot dag, o.a. door weersomstandigheden, maar de algemene trend is gunstig. Dit doet vermoeden dat de maatregelen hun werk hebben gedaan.

De overheid blijft erop toezien dat 3M zich houdt aan de opgelegde maatregelen en waar mogelijk worden bijkomende maatregelen genomen om de uitstoot verder te doen dalen.