PFAS in de lucht: metingen in Zwijndrecht en omgeving
Meetplaatsen in de buurt van 3M
De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) meet de verspreiding van PFAS via lucht sinds juni 2021, in samenwerking met VITO. Vanaf 2023 is een deel van de metingen onder beheer van 3M gesteld, die deze laat uitvoeren door VITO.
We bepalen PFAS op verschillende manieren:
- In omgevingslucht door actieve bemonstering van zwevend stof en gas;
- In regenwater en neervallend stof (depositie).
De PFAS-metingen gebeuren door lucht of depositie te bemonsteren in periodes van 2 of 4 weken. De resultaten zijn beschikbaar nadat de stalen geanalyseerd zijn door het labo van VITO. De hoeveelheid fijn stof in de lucht meten we ook met monitoren(opent in nieuw venster) waarvan de resultaten direct gekend zijn.
Onderstaande figuur geeft een overzicht van de meetplaatsen voor PFAS en fijn stof in Zwijndrecht en omgeving. PFAS meten we ook op een achtergrondmeetplaats in Dessel (ongeveer 60 km van Zwijndrecht).
Onderzoek naar PFAS in omgevingslucht
Algemene conclusies op basis van de metingen van juli 2021 tot augustus 2023:
- Op alle meetlocaties in Zwijndrecht en omgeving zijn PFAS-verbindingen zoals PFOS en PFOA meetbaar in het zwevend stof.
- Er zijn grote verschillen tussen de locaties en PFAS-verbindingen. De concentraties in zwevend stof zijn duidelijk verhoogd in de buurt van de 3M-site en de Oosterweelwerf in Zwijndrecht in vergelijking met de achtergrondlocatie in Dessel. De concentraties variëren ook sterk in de tijd.
- De PFAS-concentraties zijn het hoogst nabij 3M en de werfzone, en nemen sterk af met toenemende afstand. De waarden variëren vaak in functie van de windrichting: op meetlocaties windafwaarts van 3M en de werfzone meten we doorgaans meer PFAS in zwevend stof dan op de windopwaartse locaties.
De verhoogde concentraties zijn het gevolg van PFAS-houdende uitstoot uit de zone van 3M en de Oosterweelwerf. Op basis van de beschikbare data kan nog niet met zekerheid een onderscheid worden gemaakt tussen beide. De recente data suggereren wel dat de bron zich vermoedelijk op het terrein van 3M bevindt. PFOS en PFOA zijn langeketen-PFAS die niet meer geproduceerd worden in Zwijndrecht, maar wel kunnen voorkomen in bijvoorbeeld opwaaiend bodemstof.
Er is op dit moment geen wettelijk toetsingskader voor de evaluatie van PFAS in lucht. We hanteren daarom een tijdelijk toetsingskader voor chronische blootstelling, gebaseerd op de gezondheidskundige advieswaarde van de EFSA-TWI-waarde uit 2020 voor orale blootstelling. Voor de som van 4 PFAS-verbindingen (PFOS + PFOA + PFNA + PFHxS) is een toetsingswaarde afgeleid van 0,4 ng/m3 voor volwassenen ter hoogte van bewoning. Dit gaat ervan uit dat maximaal 20% van de toegelaten PFAS-blootstelling via lucht gebeurt. Deze toetsing voor chronische blootstelling evalueren we op basis van jaargemiddelde metingen.
Onderstaande tabel toont de som van de 4 EFSA-PFAS-verbindingen in zwevend stof. Voor 2021-2022 is er uitgemiddeld per (half) jaar. Voor 2023 zijn de resultaten getoond die begin september beschikbaar waren (een volgende update is voorzien eind september).
- In 2021-2022 lag de EFSA-PFAS-concentratie in zwevend stof op alle plaatsen onder de tijdelijke toetsingswaarde: de hoogste jaargemiddelde concentratie, gemeten in de Neerstraat (ZD08, nabij de E34) was in 2022 de helft van de toetsingswaarde, de concentratie in het centrum van Zwijndrecht was 30 keer lager.
- In de 2e helft van mei 2023 werden hoge PFOS-concentraties gemeten in de Neerstraat. De meetresultaten in juni 2023 waren lager, maar nog steeds hoger dan de toetsingswaarde voor chronische langetermijnblootstelling. Sinds de 1e helft van juli liggen de concentraties aan de Neerstraat (ZD08) weer onder de toetsingswaarde. Vanaf de 2e helft van juni worden er hoge PFOA- en PFOS-concentraties gemeten in het natuurgebied Blokkersdijk (ZD11).
- De resultaten aan de Neerstraat en Blokkersdijk sinds half mei kunnen liggen aan de wisselende weersomstandigheden (windrichting en neerslag) en wijzen op een mogelijke PFAS-bron ten noorden van de Neerstraat en ten zuidwesten van Blokkersdijk. De concentraties aan de recent opgestelde meetstations op de Lantis- en 3M-site (zie PFAS op het 3M-terrein(opent in nieuw venster)) bevestigen die hypothese. De eigenlijke bron kan nog niet met zekerheid vastgesteld worden.
Sinds 2023 meten we op 4 plaatsen ook PFAS in de gasfase. Uit de eerste resultaten blijkt dat de gasfase algemeen weinig bijdraagt aan de totale concentratie van EFSA-PFAS in de omgevingslucht (= som van zwevend stof + gasfase). Onderstaande tabel geeft de resultaten die begin september beschikbaar waren (een volgende update is voorzien eind september).
Het is wenselijk om verder in te zetten op een gezondheidskundige beoordeling van andere PFAS-verbindingen die ook in de omgevingslucht voorkomen. Resultaten van onderzoek hierover worden verwacht in de loop van 2024.
Onderzoek naar PFAS in depositie
Algemene conclusies op basis van de metingen van augustus 2021 tot juli 2023:
- Op alle meetlocaties zijn PFAS-verbindingen gemeten in depositie. Er zijn grote verschillen tussen de locaties en PFAS-verbindingen tijdens de meetperiode.
- De deposities van de 4 EFSA-PFAS (PFOS + PFOA + PFNA + PFHxS) zijn hoger dichter bij 3M en de werfzone, en lager op verdere afstand. Ook de windrichting heeft invloed. Zo was de gemiddelde depositie hoger op locaties die tijdens de metingen veelal windafwaarts lagen van 3M en de werfzone.
- Ook op de achtergrondlocatie in Dessel werd PFAS-depositie gemeten. Dit in tegenstelling tot zwevend stof, waarvoor op deze locatie zelden PFAS-verbindingen werden gedetecteerd. Voor de 4 EFSA-PFAS was de gemiddelde depositie op bepaalde meetplaatsen in Zwijndrecht en omgeving van dezelfde grootteorde als in Dessel. Net als voor andere polluenten zijn PFAS-deposities vaak moeilijk te interpreteren omdat dit afhankelijk is van diverse factoren (uitstoot, neerslag, windrichting, …) die ook variëren binnen de meetperiodes van 4 weken.
Onderstaande tabel toont de totale depositie van de EFSA-PFAS. Voor 2021-2022 is er uitgemiddeld per (half) jaar. Voor 2023 zijn de resultaten getoond die eind augustus beschikbaar waren (een volgende update is voorzien eind september).
In mei en juni 2023 werden hoge PFOS-deposities gemeten in de Neerstraat (ZD08). In mei was voor die locatie alleen de stoffractie in depositie beschikbaar. De hogere waarde in juni komt wellicht door het bijkomend uitregenen van PFAS in de 2e helft van de maand.
In juli zijn de depositiefluxen in de Neerstraat sterk gedaald terwijl ze zijn toegenomen in Blokkersdijk (ZD11). Dat valt te verklaren doordat de wind van juni op juli gekeerd is van hoofdzakelijk noordoostenwind naar zuidwestenwind.
Er is momenteel geen toetsingskader voor PFAS-depositie beschikbaar. De risico’s door blootstelling aan PFAS via depositie kunnen dus niet beoordeeld worden. Het verdient aanbeveling om verder in te zetten op de gezondheidskundige vertaling van PFAS-depositie. Resultaten van onderzoek hierover worden verwacht in de loop van 2024.
PFAS op het 3M-terrein
In de zomer van 2023 werd 3M aangemaand strengere maatregelen te nemen om PFAS-verspreiding in te perken. Een van deze maatregelen was het opstellen van extra meetstations voor zwevend stof op het terrein zelf om de verontreinigingsbron te identificeren. Sinds 13 juli zijn er 3 meetstations actief en sinds eind augustus een vierde (zie kaart hiernaast):
- 1 op de Lantis-werf (A)
- 3 op de 3M-site (B, C en D).
De hoge concentraties in zwevend stof op de bijkomende meetlocaties B en C wijzen op een belangrijke PFAS-bron op de 3M-site. Daaruit blijkt ook dat de verspreiding van PFAS naar de omgeving niet onder controle is – ondanks de al genomen maatregelen. Aangezien de wind in die verhoogde periodes vooral uit het zuidwesten kwam, was het blootstellingsrisico voor de buurtbewoners laag. De meetresultaten van zwevend stof en depositie weerspiegelen dat: laag voor ZD08 en hoog voor ZD11.
De EFSA-PFAS-concentratie op locatie B, ten noordoosten van de waterzuivering van 3M, is zo’n zeven keer hoger in de week van 27/07 tot 03/08 dan in de voorgaande 2 weken. In de daaropvolgende week van 3-10/08 is die weer gedaald, maar nog altijd sterk verhoogd. In beide weken heeft het veel geregend. Hoewel er door frequente neerslag een verlaging in gemeten concentratie wordt verwacht, is de waargenomen verlaging daar dus niet volledig aan te wijten.
Na het bekendmaken van de eerste resultaten (tussen 13 en 27 juli) is het aantal maatregelen bij 3M verder opgevoerd: grote delen van het terrein zijn of worden afgedekt terwijl de overige zones voortdurend nat worden gehouden. De impact van die maatregelen zal vermoedelijk pas zichtbaar zijn bij de volgende meetperiode(s). De overheid ziet erop toe dat 3M zich houdt aan de strenge maatregelen die werden opgelegd via verschillende aanmaningen.
Overzicht van de rapporten
- Onderzoek naar PFAS in verwaaiend en zwevend stof (juli - sept 2022) –Tussentijdse bevindingen PFAS concentraties in fijn stof in de omgevingslucht Oosterweel. Luchtmetingen zomer 2021(PDF bestand opent in nieuw venster)
- Onderzoek naar PFAS in depositie (augustus - oktober 2021) – Tussentijdse bevindingen i.v.m. oriënterende meetcampagne PFAS in deposities in de omgeving van 3M en Zwijndrecht. Augustus-oktober 2021(PDF bestand opent in nieuw venster)
- Onderzoek naar PFAS in zwevend stof en depositie (juli 2021 - januari 2022)(PDF bestand opent in nieuw venster) – Studie naar PFAS in lucht en deposities in de omgeving van 3M en Zwijndrecht