Het statistisch systeem in België
Sinds de 6de staathervorming van 2011 en het hierop volgend samenwerkingsakkoord van 2014 is het Belgisch nationaal statistisch systeem samengesteld uit een nationaal bureau voor de statistiek (Statbel) en andere federale en regionale producenten van officiële statistieken. Statbel en de regionale statistische autoriteiten staan hierbij op gelijke voet. Dit artikel geeft een korte schets over het complex statistisch systeem in België.
Openbare statistiekproductie in België
Openbare statistieken worden in het samenwerkingsakkoord van 2014(opent in nieuw venster) gedefinieerd als statistieken die door de statistische autoriteiten of door andere overheidsinstanties worden aangemaakt en verspreid, die publiek beschikbaar zijn en die worden gebruikt bij het uitwerken, uitvoeren, opvolgen en evalueren van openbaar beleid.
Het samenwerkingsakkoord wil de samenwerking mogelijk maken tussen de betrokken statistiekinstellingen met het oog op een doeltreffend beheer van de openbare statistieken en de daaruit voortvloeiende gevolgen, en wil de daarbij behorende verantwoordelijkheden vastleggen. Meer concreet regelt het de opdrachten, de samenstelling en de werkingsmodaliteiten van het Interfederaal Instituut voor de Statistiek (IIS) en bepaalt het de toetreding van de Gewesten en Gemeenschappen tot de Raad van bestuur van het Instituut voor Nationale Rekeningen (INR) en zijn wetenschappelijke comités.
Via dit samenwerkingsakkoord kwam er naast de federale laag met federale statistiekinstellingen zoals Statbel, het Federaal Planbureau (FPB) en de Nationale Bank van België (NBB) en de regionale laag met de regionale statistiekinstellingen BISA, IWEPS en de VSA een interfederale laag bij met het IIS en het gewijzigde INR. Naast deze statistiekinstellingen zijn er nog heel wat regionale en federale entiteiten die openbare statistieken produceren.
Voor de omschrijving van de structuur van het Belgisch statistisch systeem maken we gebruik van het schema uit het rapport van de peer review voor België van 2021. Dit schema focust bijgevolg op de ontwikkeling, productie en verspreiding van Europese statistieken vanuit België. Hierdoor geven we tegelijkertijd een inzicht in de wijze waarop de structuur van het Belgisch statistisch systeem inhaakt op het Europees statistisch systeem (ESS). Het ESS is het partnerschap tussen de statistische autoriteit van de EU, namelijk de Commissie (Eurostat), de ‘National Statistical Institutes’ – Statbel in België - en ‘Other National Authorities’ (ONA’s) in elke EU-lidstaat die verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling, productie en verspreiding van Europese statistieken.
Figuur: Structuur van het Belgisch statistisch systeem in het kader van de Europese statistieken
Interfederaal Instituut voor de Statistiek
Naar aanleiding van het samenwerkingsakkoord begon het IIS in 2016 zijn werkzaamheden met het doel de samenwerking tussen de verschillende partners bij de ontwikkeling, productie en verspreiding van officiële statistieken te versterken. Het IIS werkt onder het gezag van een interministeriële conferentie voor de statistiek. Het wordt beheerd door een raad van bestuur (RvB).
Het IIS heeft 4 taken:
- Coördinatie van de statistische programma’s en opstellen van een geïntegreerd statistisch programma. De regionale programma’s en het statistisch programma van Statbel worden jaarlijks aangeleverd aan de RvB van het IIS. Verder is er een geïntegreerd statistisch programma waarin de samenwerkingsprojecten binnen het IIS zijn opgenomen.
- Advies over Belgische standpunten op internationale statistiekfora.
- Methodologische aanbevelingen aan de overheidsinstanties die openbare statistieken produceren.
- Kwaliteitsmonitoring van de statistiekproductie, waarbij de partners zich ertoe verbinden om de Praktijkcode voor Europese statistieken te implementeren.
Hiernaast kunnen vertrouwelijke gegevens tussen de statistische autoriteiten worden doorgegeven, mits dat voor de efficiënte ontwikkeling, productie en verspreiding van openbare statistieken of voor de verbetering van de kwaliteit ervan noodzakelijk is.
In het kader van deze taken en van de gegevensuitwisseling werden een aantal permanente werkgroepen opgezet binnen het IIS die de raad van bestuur adviseren. Binnen deze raad zijn de Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie, Statbel, de NBB en de gewestelijke statistische autoriteiten vertegenwoordigd. Het Federaal Planbureau, de Gemeenschappen en de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie kunnen elk een vertegenwoordiger aanstellen als waarnemer.
Instituut voor Nationale Rekeningen
Het INR werd opgericht bij de wet van 21 december 1994(opent in nieuw venster), titel VIII, houdende sociale en diverse bepalingen, met het oog op de hervorming van het apparaat voor de statistiek en de economische vooruitzichten van de federale regering. Het INR heeft tot taak de economische statistieken, analyses en vooruitzichten op te stellen. De Nationale Bank van België is verantwoordelijk voor het opstellen van nationale rekeningen, financiële rekeningen, statistieken van de overheidsfinanciën en statistieken van de buitenlandse handel, terwijl het Federaal Planbureau instaat voor de input/outputtabellen en de milieusatellietrekeningen. Statbel verzamelt de meeste gegevens die nodig zijn voor de Europese statistieken. Het samenwerkingsakkoord bepaalt de toetreding van de gewesten en gemeenschappen tot de raad van bestuur van het INR, wat gelijke rechten en plichten als geassocieerde instellingen creëert.
De raad van bestuur van het Instituut voor de Nationale Rekeningen wordt bijgestaan door 4 wetenschappelijke comités: het wetenschappelijk comité voor de nationale rekeningen, het wetenschappelijk comité voor de economische begroting, het wetenschappelijk comité voor de prijsobservatie en –analyse en het wetenschappelijk comité voor de overheidsrekeningen. Deze comités hebben als opdracht advies te verstrekken over de wetenschappelijke waarde en de objectiviteit van de door het INR toegepaste methoden en van de resultaten van zijn werkzaamheden.
Adviesorganen
De Hoge Raad voor de Statistiek (HRS) is een adviesorgaan op federaal niveau dat initiatiefrecht heeft. De HRS geeft advies over het statistisch werk. Het doet op basis van de gebruikersbehoeften voorstellen voor de productie van statistieken van algemeen belang. Het kan adviseren om bestaande statistieken stop te zetten of nieuwe statistieken te ontwikkelen en/of te produceren of het statistische werk van openbare diensten te verbeteren. Verder geeft het advies over het statistisch beleid.
De HRS bestaat uit de directeur-generaal van Statbel en een andere vertegenwoordiger met een andere taalrol. Het omvat ook vertegenwoordigers van de academische gemeenschap en de socio-economische gemeenschap, vertegenwoordigers van andere federale administraties en vertegenwoordigers van gefedereerde entiteiten.
De regionale statistische autoriteiten hebben hun eigen adviesraden met betrekking tot het statistische werk binnen hun opdracht. Voor Vlaanderen is dat de Raad voor Vlaamse openbare statistieken (RVOS).
Besluit
Het Belgisch statistisch systeem is complex. De opgezette vormen van samenwerking hebben reeds geleid tot een betere samenwerking sinds 2016. We willen hieraan verder meewerken om gebruikers een betere toegang te geven tot kwaliteitsvolle openbare statistieken.