Verbod op CFK’s en halonen

Het is verboden chloorfluorkoolstoffen (CFK’s) en halonen te gebruiken in koelinstallaties. Dit verbod geldt niet voor chloorfluorkoolstoffen die aanwezig zijn in hermetisch gesloten koelsystemen met een geïnstalleerde drijfkracht van 500W of minder.

Bouw en opstelling van koelinstallaties

De exploitant moet een attest ter beschikking houden waaruit blijkt dat de installatie de nodige drukbeproevingen heeft ondergaan. Uitzonderingen gelden voor bepaalde kleinere installaties en installaties die voldoen aan volgende federale reglementering:

• het koninklijk besluit van 23 maart 1977 tot vaststelling van de veiligheidswaarborgen welke bepaalde elektrische machines, apparaten en leidingen moeten bieden of het koninklijk besluit van 21 april 2016 betreffende het op de markt brengen van elektrisch materiaal;
• het koninklijk besluit van 5 mei 1995 betreffende machines of het koninklijk besluit van 12 augustus 2008 betreffende het op de markt brengen van machines;
• het koninklijk besluit van 13 juni 1999 inzake drukapparatuur of het koninklijk besluit van 11 juli 2016 betreffende het op de markt aanbieden van drukapparatuur.

Meer informatie over de veiligheid van elektrische apparaten(opent in nieuw venster), veiligheid van machines(opent in nieuw venster) en veiligheid van drukapparatuur(opent in nieuw venster) vindt u op de website van de FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie.

Onderhoud

De bewerkingen die verband houden met koelinstallaties en waarbij de mogelijkheid tot het ontsnappen van koelmiddel bestaat, moeten worden uitgevoerd door bevoegde koeltechnici. Als het gaat om koelinstallaties die ozonlaag afbrekende stoffen of F-gassen bevatten, dan betekent dit dat deze werkzaamheden moeten worden uitgevoerd door een erkend technicus die werkt in een erkend koeltechnisch bedrijf.

De nodige voorzorgen moeten worden genomen om er voor te zorgen dat bij een herstelling, een lek, een ontsnapping via veiligheidsklep, … het ontsnappende koelmiddel de buurt niet hindert en het milieu niet bezoedelt. Om de eventuele lekken tot het strikte minimum te beperken worden de koelinstallaties en toebehoren onderhouden volgens een code van goede praktijk en afhankelijk van de gebruikswijze regelmatig onderzocht door een bevoegd koeltechnicus. Als een lekkage wordt vastgesteld, dan moeten onmiddellijk de nodige herstellingen worden uitgevoerd om die lekkage te verhelpen en moet een nieuwe controle op lekdichtheid worden uitgevoerd. De resultaten van deze onderzoeken worden ingeschreven in een register dat ter inzage is van de toezichthouder.

Terugwinning van koelmiddelen

Bij definitieve buitenbedrijfstelling moet het koelmiddel binnen de maand worden verwijderd. Bij buitenbedrijfstelling of bij herstellingen waarbij het koelmiddel moet worden afgetapt, moet het koelmiddel met doelmatige apparatuur door bevoegde koeltechnici worden opgevangen in speciaal daarvoor bestemde en gemarkeerde recipiënten.

Voor koelinstallaties met een nominale koelmiddelinhoud van 3 kg of meer die ozonlaag afbrekende stoffen en/of 5 ton CO₂-eq of meer F-gassen bevatten, gelden strengere voorwaarden. Doelstelling is de lekverliezen van deze stoffen te beperken.

Maximaal toegelaten lekverliezen

Alle mogelijke maatregelen (overeenkomstig BBT) moeten worden genomen om de lekverliezen te beperken. Het relatief lekverlies (de fractie van de nominale koelmiddelinhoud die ten gevolge van lekken en andere emissies over een periode van één kalenderjaar vrijkomt) mag maximaal 5% per jaar bedragen. De berekening van dit relatief lekverlies gebeurt aan de hand van de hoeveelheden koelmiddel die aan een systeem worden toegevoegd of afgetapt gedurende een kalenderjaar en die in het logboek moeten worden genoteerd. Het relatief lekverlies wordt na elke bijvulling aan een koelinstallatie berekend en genoteerd in het installatiegebonden logboek.

Berekening relatief lekverlies bij wijziging koelmiddelinhoud

Voor koelinstallaties die meer dan 5 ton CO₂-equivalenten F-gassen bevatten, moet na elke bijvulling het relatief lekverlies worden berekend en genoteerd in het logboek van de installatie. Het relatief lekverlies wordt immers bekomen aan de hand van bijvullingen met koelmiddel die aan een systeem in een bepaald kalenderjaar worden toegevoegd ten opzichte van de nominale koelmiddelinhoud.

Hoe moet het relatief lekverlies, na een ombouw van de koelinstallatie, worden berekend als de nominale koelmiddelinhoud door die ombouw is gewijzigd?

Het relatief lekverlies wordt in het Vlarem als volgt gedefinieerd: “relatief lekverlies”: de fractie van de nominale koelmiddelinhoud die ten gevolge van emissies over een kalenderjaar in de volledige installatie verloren werd, in verhouding tot de nominale koelmiddelinhoud. Het relatief lekverlies wordt berekend aan de hand van de hoeveelheden koelmiddel die aan een systeem worden toegevoegd. Het relatief lekverlies wordt bepaald via de
volgende formule:

L = (B/N) x 100%, waarbij:

1° L: relatief lekverlies
2° B: som van alle bijvullingen gedurende een kalenderjaar (kg)
3° N: nominale koelmiddelinhoud van de koelinstallatie (kg).

Wanneer de nominale koelinhoud wijzigt na een aanpassing of ombouw van de installatie, bijvoorbeeld bij een vervanging van het een koelmiddel of door een wijziging aan de koelbehoefte, dan wordt na de ombouw het relatief lekverlies berekend aan de hand van de gewijzigde koelmiddelinhoud.

Als er in het kalenderjaar van de ombouw bijvullingen zijn geweest voor de ombouw, dan wordt het relatief lekverlies voor de ombouw berekend (met de oude nominale koelmiddelinhoud). Wanneer er na de ombouw zich ook lekken zouden voordoen en bijvullingen nodig zijn, dan moet het relatief lekverlies na de ombouw berekend worden met enkel die bijvullingen die dateren van na de ombouw en ten opzichte van de gewijzigde koelmiddelinhoud.

Aanvullende opmerking:

Bij de berekening van het relatief lekverlies wordt ook het lekverlies meegerekend bij onvolledige terugwinning van het koelmiddel. Wanneer bv. bij een ombouw van een installatie maar 80% van de oorspronkelijke nominale koelmiddelinhoud uit een koelinstallatie wordt terug gewonnen, dan is er een relatief lekverlies is van 20%.

Rekenvoorbeeld:

Een koelinstallatie heeft een nominale koelmiddelinhoud van 20 kg. In 2018 werd bij controle een lek vastgesteld en 3 kg koelmiddel werd toegevoegd. Het relatieve lekverlies in 2018 bedroeg: 3kg/20 kg * 100 = 15%

In 2019 worden opnieuw problemen aan de installatie vastgesteld. De installatie wordt geledigd, er wordt slechts 15 kg gerecupereerd. Na ombouw naar een ander koelmiddel bedraagt de nominale koelmiddelinhoud 18 kg. Bij een controle later op het jaar wordt een klein lekje vastgesteld en wordt 1 kg koelmiddel toegevoegd.

In 2019 bedroeg het relatief lekverlies voor de ombouw bijgevolg: (20 kg – 15 kg)/20 kg * 100 = 25%. Na de ombouw bedroeg het lekverlies: 1kg/18 kg *100 = 5,6%.

Beide relatieve lekverliezen voor 2019 moeten in het logboek worden genoteerd.

Opgelet: wanneer in 2020 door voortdurende problemen de lekkage aan de installatie hoger zou zijn dan 10%, dan is er twee opeenvolgende kalenderjaren een lekkage van meer dan 10% vastgesteld, zelfs al de lekkage in 2019 kleiner dan 10% na de ombouw. In dat geval moet de installatie buiten dienst worden gesteld of moet een afwijkingsaanvraag op deze regel worden aangevraagd.

Corrigerende maatregelen

Bij vaststelling van lekkage moeten zo snel mogelijk en uiterlijk binnen de veertien dagen na vaststelling van het lekverlies de nodige maatregelen genomen worden om het lek op te sporen en te dichten. Nieuw koelmiddel mag pas worden bijgevuld nadat het defect is verholpen en een controle op lekdichtheid door een bevoegd koeltechnicus is uitgevoerd. Een nieuwe controle op lekdichtheid moet worden uitgevoerd binnen de maand na de herstelling maar niet op dezelfde dag als de herstelling. Na iedere bijvulling wordt het relatief lekverlies berekend en in het logboek genoteerd.

Als aan koelinstallaties met een nominale koelmiddelinhoud van meer dan 30 kg het relatief lekverlies meer dan 100% bedraagt, wordt dat binnen de veertien dagen na de vaststelling schriftelijk per brief of per e-mail gemeld aan de afdeling milieu-inspectie.

Verplichte buitenwerkingstelling van lekkende installaties

Installaties met te hoge lekverliezen mogen niet verder worden geëxploiteerd. Als het relatief lekverlies gedurende twee opeenvolgende kalenderjaren meer dan 10% bedraagt, wordt de installatie binnen de twaalf maanden na vaststelling buiten bedrijf gesteld en wordt dat binnen de veertien dagen na vaststelling schriftelijk (brief of mail) gemeld aan de afdeling, bevoegd voor milieuhandhaving.

Op basis van een gemotiveerde aanvraag kan de afdeling milieu-inspectie een afwijking op de buitenbedrijfstelling van de koelinstallatie goedkeuren. Die aanvraag bevat minstens een rapport van een bevoegde koeltechnicus waaruit blijkt dat de lekkage niet te wijten is aan de ouderdom of aan een verkeerde werking van de installatie. In het voormelde rapport worden de maatregelen beschreven die genomen werden om de lekken op te sporen en te dichten. Als om redenen van technische complexiteit die vervanging binnen twaalf maanden niet mogelijk is, wordt de termijn voor vervanging zo kort mogelijk gehouden. De eventuele verlenging van de termijn moet goedgekeurd worden door de afdeling, bevoegd voor milieuhandhaving.

Afwijkingsaanvragen bij vaststelling overschrijding lekverlies

Raadpleeg de PDF over ‘afwijkingsaanvragen bij overschrijding lekverlies bij koelinstallaties die F-gassen bevatten’(PDF bestand opent in nieuw venster) hier.

Periodieke lekdichtheidscontroles

Koelinstallaties met ozonlaag afbrekende stoffen als koelmiddel

Alle koelinstallaties met 3 kg of meer aan ozonlaag afbrekende stoffen als koelmiddel (zoals bijvoorbeeld HCFK-22 ) moeten minimaal éénmaal per 12 maanden worden onderzocht op goed functioneren en op mogelijke lekverliezen. Voor grote koelinstallaties is de opgelegde frequentie hoger: iedere 6 maanden voor installaties met een koelmiddelinhoud van 30 kg of meer en iedere 3 maanden voor installaties met een koelmiddelinhoud van 300 kg of meer.

Bij vermoeden van lekkage moet de controle plaats vinden met lekdetectieapparatuur die geschikt is voor het betreffende koelmiddel en met een detectiegrens van ten minste 5g/jaar en onder een lichte overdruk ten opzichte van de normale bedrijfsdruk.

Een gedetailleerde beschrijving van die controles en de resultaten moeten in het logboek worden geregistreerd.

Installaties die F-gassen bevatten

Voor installaties die F-gassen bevatten, geldt de Europese Regelgeving (met name EU-verordening 517/2014 van 16 april 2014)(PDF bestand opent in nieuw venster). De frequentie waarmee een installatie die F-gassen bevat, moet worden gecontroleerd op lekdichtheid, wordt bepaald door niet alleen de hoeveelheid koelmiddel die in de installatie aanwezig is, maar ook door de GWP-waarde van het koelmiddel. Hoe hoger de GWP-waarde van het F-gaskoelmiddel (hoe slechter het koelmiddel is voor het klimaat), hoe strenger de uitbatingsvoorwaarden zullen zijn. Het product van de GWP-waarde met de hoeveelheid koelmiddel (in ton) in de installatie geeft de zogenaamde ton CO₂-eq die in de installatie aanwezig is.

Installaties die 5 ton CO₂-eq of meer aan koelmiddel bevatten, moeten iedere 12 maanden worden gecontroleerd, installaties vanaf 50 ton CO₂-eq iedere 6 maanden en installaties met 500 ton CO₂-eq en meer iedere 3 maanden. Wanneer een permanent lekdetectiesysteem aanwezig is, wat verplicht is voor systemen met 500 ton CO₂-eq en meer, mag de controlefrequentie worden gehalveerd.

HFO-koelmiddelen zoals HFO-1234yf en HFO-1234ze hebben een zeer beperkte bijdrage aan het broeikaseffect maar Wanneer deze echter ontsnappen naar de atmosfeer ten gevolge van lekkage uit apparatuur of bij onzorgvuldige afvoer wanneer de apparatuur wordt afgedankt, ontbinden enkele van deze HFO’s echter in zogenaamde “forever-chemicals” waarvan is aangetoond of vermoed wordt dat zij tot PFAS worden afgebroken. Uit voorzorgsprincipe worden er daarom voorwaarden gesteld aan het gebruik van deze gassen en moeten installaties die 1 kg of meer van deze gassen bevatten, minstens iedere 12 maanden worden gecontroleerd op lekdichtheid.

In onderstaande tabel worden de verschillende koelmiddelen opgesomd met vermelding van hun GWP-waarde en de hoeveelheid in kg koelmiddel die in de installatie aanwezig is opdat de drempelwaarden (resp. 5, 50 en 500 ton CO₂-eq + 40 ton CO₂-eq voor koelmiddelen met een GWP ≥ 2500) bereikt zijn.

De controle op lekdichtheid van de installatie die F-gassen bevatten, moet bovendien gebeuren op een wijze die ten minste beantwoord aan de voorwaarden van Commissieverordening 1516/2007 van 19 december 2007(PDF bestand opent in nieuw venster) die de basisvoorschriften bevat inzake controle op lekkage van stationaire koel-, klimaatregelings- en warmtepompapparatuur die bepaalde F-gassen bevat.

Hermetisch afgesloten apparatuur die F-gassen bevat in hoeveelheden van minder dan 10 ton CO₂ - equivalent is niet aan lekkagecontroles onderworpen, mits dergelijke apparatuur als hermetisch afgesloten is geëtiketteerd.

Sinds 2020 geldt een verbod op het bijvullen van koelmiddelen met een GWP-waarde van 2.500 of meer aan bestaande koelinstallaties met een nominale koelmiddelinhoud van 40 ton CO₂-eq. Vanaf 01/01/2025 geldt dat ook voor koelinstallaties met minder dan 40 ton CO2-eq. Vanaf 01/01/2026 is dit verbod ook van toepassing op aircosystemen en warmtepompen. Vanaf 2030 geldt dit ook voor gerecycleerde en geregenereerde koelmiddelen met een GWP-waarde van 2.500 of meer. Dit heeft onder meer verregaande gevolgen voor de vele koelinstallaties die R404A en R507 bevatten. In de bovenstaande tabel wordt aangegeven voor welke koelmiddelen deze beperking van toepassing is en vanaf welke koelmiddelvulling (in kg) men aan 40 ton CO₂-eq zit.

Vanaf 01/01/2032 mogen geen nieuw geproduceerde F-gassen met een GWP-waarde van 750 of meer nog bijgevuld worden aan bestaande systemen.

Documentatie

De koelinstallatie, de werking ervan, de lekdichtheidscontroles en het verbruik aan koelmiddelen moeten worden gedocumenteerd. Zo kan worden geoordeeld of een koelinstallatie degelijk wordt onderhouden en maximaal toegelaten lekverliezen niet worden overschreden.

De belangrijkste documentatie bestaat uit:

• een instructiekaart, deze vermeldt ten minste:
  • Indien van toepassing, de naam, het adres en het telefoonnummer van de installateur en van de onderhoudsdienst
  • Het type koelmiddel dat wordt gebruikt
  • De maximaal toelaatbare werkdrukken (hoge- en lagedrukzijde)
  • Instructies over de wijze waarop een koelsysteem in of buiten bedrijf kan worden gesteld
  • Instructies over de wijze waarop het koelsysteem in geval van nood buiten werking kan worden gesteld. met gegevens over exploitant, koelmiddel en werking van de koelinstallatie.
• Een logboek
  1. De beheerder van een koelinstallatie moet een installatiegebonden logboek bijhouden dat zich in de nabijheid van de koelinstallatie bevindt. Dat logboek kan ook geheel of gedeeltelijk uit een computerbestand bestaan. In dat logboek wordt, onder vermelding van datum, ten minste volgende zaken bijgehouden.
  2. De datum van ingebruikname van de koelinstallatie met vermelding van type koelmiddel en de nominale koelmiddelinhoud. Indien de installatie F-gassen als koelmiddel bevat, dan wordt de nominale koelmiddelinhoud zowel in metrische eenheid als in ton CO₂-equivalent uitgedrukt. Indien bij de installatie gerecycleerde of geregenereerde F-gassen gebruikt worden, moet dit vermeld worden in het logboek met de naam en het adres van het recyclage- of regeneratiebedrijf.
  3. De aard van controle-, onderhouds-, herstel- en installatiewerkzaamheden die aan een koelinstallatie worden verricht.
  4. Alle storingen en alarmeringen met betrekking tot de koelinstallatie die mogelijk aanleiding kunnen geven tot lekverliezen.
  5. De hoeveelheid koelmiddel dat aan een koelinstallatie wordt toegevoegd en het relatief lekverlies na elke bijvulling.
  6. De hoeveelheid koelmiddel die uit een koelinstallatie wordt afgetapt en de hoeveelheid koelmiddel die is afgevoerd, met vermelding van datum, vervoerder en bestemming.
  7. Een beschrijving en de resultaten van de lekdichtheidscontroles.
  8. Significante periodes van buitenbedrijfstelling.
  9. Indien de installatie buiten dienst is gesteld: de maatregelen die genomen zijn om het koelmiddel terug te winnen en te verwijderen.
  10. De voor- en achternaam en, indien van toepassing, het certificaatnummer van de persoon die werkzaamheden en waarnemingen heeft verricht als genoemd onder punt1 tot en met 9 en, indien van toepassing, de naam en het certificaatnummer van de onderneming waarbij de persoon in dienst is.
  11. Indien van toepassing, een attest dat is afgegeven door de onder punt 10 bedoelde persoon met betrekking tot de door hem verrichte handelingen.

Ook moet de exploitant, om controle over de toegevoegde en afgetapte koelmiddelen mogelijk te maken, de volgende documenten ter beschikking van de toezichthouder houden:

• De facturen met betrekking tot de aangekochte hoeveelheden koelmiddelen
• Het hierboven genoemde logboek.