Handboek 'Open Data voor lokale besturen'

3. Waarom als (lokale) overheid investeren in open data?

Steeds meer en meer (lokale) besturen stellen data openlijk beschikbaar. Zo omvat de Datavindplaats al ruim 9000 datasets. Dit kadert dan ook binnen de ambitie van Vlaanderen om één van de koplopers te zijn binnen Europa op vlak van open data. Desalniettemin, behaalt België dit nog niet op de Digital Economy and Society Index (DESI)(opent in nieuw venster) van de Europese Commissie. Om deze score de hoogte in te sturen, is het essentieel dat lokale overheden aan de slag gaan met open data.

Maar natuurlijk wil je niet enkel investeren in open data om een score te verbeteren, maar vooral om de grote meerwaarde te ontgrendelen die open data kan creëren voor jouw overheidsbeleid alsook burgers, lokale ondernemingen en kennisinstellingen. Bij de voordelen van open data denken veel belanghebbenden meteen aan de economische meerwaarde, terwijl open data daarnaast ook grote sociale, politieke, maatschappelijke en ecologische meerwaarde kan creëren (cfr. afbeelding onder). Deze verschillende soorten meerwaarde van open data bespreken dan ook in de volgende paragrafen alsook in introductie lesreeks (cfr. “Waarom starten met open data in Vlaanderen?”) van de online leeromgeving.

[Merk op dat deze algemene voordelen verder worden uitdiept in hoofdstuk 4.3.1 en lesreeks 2 voor managers en medewerkers van een lokaal bestuur alsook in hoofdstuk 4.5 en lesreeks 6 voor (her)gebruikers.]

3.1 Economische meerwaarde

Volgens een recent rapport over open data in Vlaanderen(PDF bestand opent in nieuw venster) verwacht men dat de open data markt in Vlaanderen zal toenemen van €3,1 miljard in 2021 naar €3,6 – €6,5 miljard in 2026. Hierbij, genereert open data in 2021 ruim 12.200 jobs waarvan ruim 2.600 jobs direct met open data werken (i.e. organisaties gebaseerd op open data zoals bijvoorbeeld een ambtenaar die werkt aan de Datavindplaats of een startup die werkt rond open data) en ruim 9.600 jobs die indirect met open data werken (i.e. organisaties die waarde creëren op basis van open data zoals bijvoorbeeld stedenbouwkundigen die gebruik maken van open data tijdens het uitvoeren van hun job). Naast het creëren van werkgelegenheid, helpt open data ook om andere mensen de juiste job te vinden en knelpuntenberoepen worden ingevuld (zie voorbeeld waarin wordt toegelicht hoe open data mensen naar jobs in de haven leidt). Openbaar bestuur is één van de hoge impact sectoren in het kader van open data. Dit wil zeggen dat het een sector is met bewezen en succesvolle open data toepassingen die waarde creëren.

Voorbeeld: NAAR JOBS IN DE HAVEN

Een belangrijke drempel voor het vinden van een job in de haven is een gebrek aan kennis over de bereikbaarheid. Om werkzoekende (en hun begeleiders) te helpen plot “Naar jobs in de haven” alle vacatures op een overzichtelijke kaart en integreert relevante informatie over mobiliteit per bedrijf.

De kaart die wordt weergegeven op de website betreft een platform dat gebaseerd in op meerdere databronnen (cfr. multi-data platform). Meer specifiek, zijn de data waarop de kaart is gebaseerd afkomstig van (onder andere) volgende databanken:

VDAB vacaturedatabank.
FOD Diagnostiek
Bedrijfspercelen Haven van Antwerpen
DeLijn API
Velo fietsen API
GIPOD API
Google Directions API
Beschikbare informatie van vervoersaanbieders NMBS, De Lijn, Blue bike, Velo, I-bus, pendelbus en waterbus
Bevraging over mobiliteitsaanbod bedrijven van Port of Antwerp (voorjaar 2017)
….

Het platform “NAAR JOBS IN DE HAVEN(opent in nieuw venster)” is ontwikkeld door Nazka Mapps en Mobiel 21 in opdracht van de Stad Antwerpen (dienst werk en sociale economie). Daarnaast, zijn het Havenbedrijf en VDAB belangrijke partners in dit project.

Het openstellen van data door overheden biedt ondernemingen de kans om huidige processen te optimaliseren. Zo kunnen er efficiëntiewinsten en kostenbesparingen gerealiseerd worden. Daarnaast kunnen bedrijven op basis van deze open data ook nieuwe innovatieve producten en diensten ontwikkelen. Verder zorgt open data ook voor ondersteunen van start-ups of scale-ups die anders vaak geen (of beperkte) toegang hebben tot data. In de kader hieronder wordt een overheidsproject toegelicht dat innovatie, bedrijven en andere belanghebbende wil ondersteunen om zo economische meerwaarde te creëren.

Voorbeeld: VLOED

Het project VLOED (Voorspellingen Lokale Ondernemers en Drukte) is een samenwerking tussen Stad Gent(opent in nieuw venster) en Stad Brugge(opent in nieuw venster). Deze steden voorzien lokale ondernemers, economische spelers, de eigen stad en burgers van relevante druktevoorspellingen. Op basis van deze informatie kunnen de verschillende belanghebbende doelgerichte keuzes maken. Vervolgens kan dit – onder andere – innovatie en ondernemerschap alsook werkgelegenheid stimuleren.

3.2 Sociale meerwaarde

Open data creëert niet enkel economische meerwaarde, maar ook veel meerwaarde op andere vlakken waaronder op sociaal vlak.

Zo kan open data een tolerantere en inclusievere samenleving stimuleren. In de eerste plaats zorgt open data ervoor dat gegevens niet betalend zijn, maar vrij beschikbaar voor iedereen. Verder zijn er innovatieve toepassingen die inclusiviteit stimuleren. Bijvoorbeeld toepassingen voor vertalingen worden sterk verbeterd door middel van open data. Een illustratie hiervan is Eloisa Technologies(opent in nieuw venster) die ervoor zorgen dat analfabetische en gehandicapte burgers in Italië informatie kunnen verkrijgen door middel van een natuurlijk gesprek met een digitale artificiële intelligentie assistent. Een ander voorbeeld dat focust op het stimuleren van een gemeenschapsgevoel is Waze Community (zie kader)

Voorbeeld: WAZE COMMUNITY

Via Waze Community kunnen burgers vrijwillig helpen om de mobiliteitsinformatie op het platform te verbeteren. De gebruikers van Waze vormen een community die elkaar helpen door het updaten van de wegenkaart en het doorgeven van incidenten op de weg (zoals: ongevallen, stilstaande voertuigen, voorwerpen op de weg, politiecontroles, wegafsluitingen en slecht wegdek). De vrijwilligers van Waze maken (her)gebruik van informatie van de Vlaamse overheid zoals geplande wegafsluitingen (GIPOD/Digitaal Vlaanderen), het adressenregister, het wegenregister en het GRB (Digitaal Vlaanderen), de snelheidsregimes en verkeersbordendatabank (Agentschap Wegen en Verkeer).

Bovendien kan open data ook de gezondheid van burgers verbeteren. Er kunnen namelijk toepassingen ontwikkeld worden op basis van open data om bijvoorbeeld sneller ter plaatse te zijn bij een noodgeval of zelf beter je eigen gezondheid op te volgen. In onderstaande kader bespreken we een voorbeeld van dergelijke open data toepassing die de gezondheid van burgers stimuleert door de mobiliteit van mensen met een beperking te faciliteren.

Voorbeeld: GoOV

GoOV(opent in nieuw venster) is een applicatie die (deels) ontwikkeld is op basis van open mobiliteitsdata om zelfstandig verplaatsen en reizen van burgers met een beperking te ondersteunen. Deze applicatie helpt om mensen met beperkingen de meest optimale reisroute te identificeren in samenwerking met Gentse start-up We Connect Data.

3.3 Politieke meerwaarde

Ook op politiek vlak kan open data op verschillende manieren meerwaarde creëren.

Eerst en vooral, zorgt open data voor meer transparantie en openheid door burgers en ondernemingen inzicht te bieden in de manier van beleidsvorming. Open data kan bijvoorbeeld fungeren als bewijs dat publieke budgetten goed besteed worden of openheid over politieke netwerken (zie voorbeeld van Open The Box).

Voorbeeld: OPEN THE BOX

Dit platform(opent in nieuw venster) geeft niet enkel inzicht in de status van bedrijven maar visualiseert ook op basis van open data (o.a. data van Digitaal Vlaanderen, Agentschap Binnenlands Bestuur, Kruispuntbank van Ondernemingen, Nationale Bank van België, Belgisch Staatsblad) netwerken van connecties tussen bedrijven, personen en politici in België. Op deze manier wordt transparantie en openheid gecreëerd met betrekking tot politieke netwerken en belanghebbende in bepaalde situaties en (beleids)beslissingen.

Bijgevolg is er een toegenomen wisselwerking met burgers, ondernemingen en andere organisaties. Deze belanghebbenden kunnen hun standpunt beter verdedigen en onderbouwen. CitizenLab(opent in nieuw venster) is een organisatie die deze participatie verder wil stimuleren. Om dit doel te gebruiken maakt CitizenLab onder andere gebruik van open data om dynamische kaarten te genereren. Bijgevolg kunnen burgers ideeën op een kaart pinnen of kan het bestuur zelf participatie van de burgers sturen door zelf informatie op de kaarten toe te voegen.

Op basis van deze wisselwerking en de inzichten die volgen uit de open data kan de overheid een data-gedreven en doeltreffender beleid realiseren. Om dit doel te bereiken kunnen overheden ook open data van andere steden (her)gebruiken en leren van elkaar. Een voorbeeld van een project dat data-gedreven beleid in de retail sector wil stimuleren betreft het Smart Retail Dashboard (zie kader). Bovendien, wordt in het kader van dit project ook op systematische basis afgestemd met andere dashboard of retail projecten om te vrijwaren dat lokale overheden steeds blijven leren van elkaar.

Voorbeeld: SMART RETAIL DASHBOARD

De afgelopen jaren is de retail – en bij uitstek de detailhandel (bijvoorbeeld speciaalzaken) – in de binnenstad sterk onder druk te komen staan. Om deze benarde situatie op te lossen en de handel in de binnenstad nieuw leven in te blazen zijn data-gedreven beslissingen essentieel. Met het Smart Retail Dashboard(opent in nieuw venster) willen partners imec en VLAIO in samenwerking met Geo Solutions een datadashboard uitwerken dat alle relevante data met betrekking tot lokale economie centraal verzamelt, analyseert en visualiseert (bijvoorbeeld druktemetingen, bezoekersprofielen, en transactiedata). Dit dashboard zal als ondersteunend instrument fungeren voor besturen én retailhandelaars bij het ontwikkelen van een sterk en data-gedreven handelskernbeleid. Op basis van het dashboard kunnen steden bijvoorbeeld beslissen om in te zetten op stadmarketing gericht op bepaalde type bezoekers of in bepaalde straten. Verder kunnen ook retailers ervoor kiezen om zich te vestigen in straten waar veel bezoekers passeren met specifieke demografische factoren (bijvoorbeeld leeftijd, gezinssituatie, geslacht) of op basis van hun bestedingsgedrag. Op deze manier beoogt het Smart Retail Dashboard de detailhandel en de retail in de binnenstad van lokale overheden opnieuw te laten bloeien.

3.4 Maatschappelijke meerwaarde

Op ruimer maatschappelijk vlak heeft een studie(opent in nieuw venster) van de Europese Commissie in het kader van het Europese Data Portaal aangetoond dat open data het onderzoek van kennisinstellingen kan stimuleren. Vervolgens kan de welvaart van de maatschappij alsook van (lokale) bedrijven toenemen. Een organisatie die open data centraliseert en beschikbaar stel om onderzoek aan te moedigen is Ontoforce (zie kader).

Voorbeeld: ONTOFORCE

Ontoforce(opent in nieuw venster) heeft een open en interoperabel platform, DISQOVER, ontwikkelt dat verschillende bronnen van (publieke en private) data integreert. Vervolgens maakt het platform deze open data eenvoudig beschikbaar voor bedrijven alsook voor onderzoeksinstellingen. In het verleden werkte Ontoforce al samen met gerenommeerde Belgische onderzoeksinstellingen zoals imec, VIB, Universiteit Gent, KU Leuven alsook internationale onderzoeksconsortia. Op deze manier waarborgt Ontoforce hun missie om data te transformeren naar kennis en inzichten. Door de zoektocht naar data van een hoogstaande kwaliteit te vereenvoudigen krijgt onderzoek en bijgevolg ook de impact ervan op de maatschappij een enorme duw in de rug.

Bij het vertalen van de studie van de Europese Commissie naar de Vlaamse context, merkt Capgemini Invent op dat open data ingezet kan worden bij het onderwijzen van de maatschappij. Door open data op te nemen in lespakketten kan jong en oud worden klaargestoomd voor een data-gerichte toekomst. Een toepassing van open data die het onderwijs voor jongeren faciliteert is Statbel Junior (zie kader).

Voorbeeld: STATBEL JUNIOR

Statbel Junior(opent in nieuw venster) is een online platform dat leerkrachten ondersteund en kinderen helpt om kennis te leren maken met data en statistiek. Om ervoor te zorgen dat de inzichten die kinderen vergaren ook leerrijk zijn op een breder maatschappelijk vlak, maakt Statbel Junior gebruikt van open data over verschillende onderwerpen uit de omgeving van de kinderen zoals bevolking en de evolutie ervan, woningen en gebouwen, slechtoffers in het verkeer en nationaliteiten in een stad of gemeente. Vervolgens kunnen kinderen cijfers opvragen over deze thema’s in hun omgeving om (eenvoudige) statistische oefeningen met maken en te bespreken met de leerkracht.

3.5 Ecologische meerwaarde

Het openstellen van data door lokale overheden kan ook ecologische meerwaarde realiseren.

Door middel van open data kan de kwaliteit van de leefomgeving in kaart gebracht worden. Denk bijvoorbeeld aan vervuiling van gronden en waterstromen. Bijgevolg kunnen de passende acties genomen worden in het overheidsbeleid. Zo kan bijvoorbeeld de kans op ziekte of overstromingen verminderen. Ook mobiliteit en de gevolgen ervan op onze leefomgeving kan door middel van open data geoptimaliseerd worden (zie voorbeeld van Velopark in kader).

Voorbeeld: VELOPARK

Velopark (opent in nieuw venster)visualiseert de nabije fietsenstallingen op een overzichtelijke manier. Op deze manier kan je veilig jouw fiets vergrendelen in een stalling. Zodoende neemt het aantal rondzwervende fietsen af in de buurt en wordt het gebruik van de fiets gestimuleerd.

Verder kan open data ook het onderhoud en behoud van natuurgebieden en leefgebieden van dieren bevorderen. Agentschap voor Natuur en Bos alsook andere besturen of organisaties kunnen de juiste acties ondernemen op basis van open data over natuuroppervlakten, droogte, biodiversiteit, overstromingsgebieden, dierenpopulaties, enzovoort. Om de natuur te beschermen van zwerfafval en recyclage te stimuleren maakt Recycle het zeer eenvoudig voor burgers om correct afval te weg te gooien.

Voorbeeld: RECYCLE!

Recycle(opent in nieuw venster) is een initiatief van Fostplus en bebat dat alle informatie over inzamelpunten, sorteergidsen en ophaalkalenders in Vlaanderen bundelt. Door deze open data te integreren in één platform, kunnen burgers op een gemakkelijke wijze achterhalen wanneer welk afval wordt opgehaald of waar de dichtstbijzijnde inzamelpunten voor glas zijn. Op deze manier wordt recycleren eenvoudiger voor burgers.

Bovendien kan open data bijvoorbeeld ook de energietransitie versnellen. Zo stimuleert Zonnekaart Vlaanderen de transitie naar zonne-energie als duurzame energiebron door op basis van open data in kaart te brengen hoe geschikt jouw dak is voor zonnepanelen. Om deze energietransitie verder te stimuleren stellen organisaties zoals Elia (zie kader) hun data ook open voor energieleveranciers en andere stakeholders in deze transitie. Verder stimuleren een breed gamma aan apps door middel van real-time open data over het openbaar vervoer de transitie in mobiliteit. Denk bijvoorbeeld aan de real-time dienstverlening apps van De Lijn(opent in nieuw venster) en NMBS(opent in nieuw venster).

Voorbeeld: ELIA

Elia(opent in nieuw venster) is de beheerder van het Belgische transmissienet voor elektriciteit, maar speelt ook een sleutelrol op Europees niveau. Vanuit het doel van de organisatie om te streven naar meer transparantie en openheid, stellen ze hun gegevens beschikbaar voor alle stakeholders in de prangende energietransitie. Deze open data zal de dagelijkse activiteiten van de verschillende stakeholders vereenvoudigen, hen ondersteunen bij het identificeren van nieuwe marktopportuniteiten, zoals het verbeteren of ontwikkelen van nieuwe klantendiensten, en de besluitvormingsprocessen van alle stakeholders die de energietransitie helpen realiseren, faciliteren.

3.6 Nog meer weten over de impact van open data?

Indien je optioneel nog meer diepgaande cijfers en informatie wenst te vergaren in verband met de impact van open data op Europees niveau, verwijzen we graag naar de studie(opent in nieuw venster) van de Europese Commissie in het kader van het Europese Data Portaal.

In het bijzonder, verwijzen we ook naar het eindrapport van Capgemini Invent(PDF bestand opent in nieuw venster) dat de inzichten van de Europese studie vertaalt naar een Vlaams niveau.

Beide studies bespreken niet enkel de meerwaarde van open data op verschillende vlakken, maar geven hierbij ook inspirerende voorbeelden.

Ga naar het volgende/vorige hoofdstuk

Je kan hieronder het volgende, het vorige of een ander hoofdstuk van het handboek ‘Open Data voor lokale besturen’ vinden.