Terugkoppeling statistiekontwikkelingen op het interfederale en internationale niveau

Op 17 oktober kwam de Raad van Bestuur van het Interfederaal Instituut voor de Statistiek (RvB IIS) voor de derde maal in 2024 samen. De inhoudelijke voorbereidingen van deze RvB gebeuren door de permanente IIS-werkgroepen. De VSA vertegenwoordigt het netwerk Statistiek Vlaanderen in de RvB en de werkgroepen.

De IIS-werkgroep statistisch programma zorgde voor een stand van zaken van de lopende samenwerkingsprojecten uit het Geïntegreerd statistisch programma 2024(PDF bestand opent in nieuw venster) (GSP 2024) en van de te verlengen en nieuwe projecten in het GSP 2025. De verlenging van volgende 2 al langer lopende projecten die nog geen bevredigend resultaat hebben opgeleverd, leiden hopelijk tot een doorbraak in 2025:

• Het onderzoek naar de haalbaarheid van het opstellen van spoorwegstatistieken op regionaal niveau. Het Directiecomité van de NMBS heeft zich in het najaar 2024 niet alleen gebogen over de data-uitwisseling in het kader van het IIS-samenwerkingsproject maar ook over vragen van andere stakeholders. Op vraag van het directiecomité wordt nog een juridische toets uitgevoerd zodat een meer algemeen beleid over data-uitwisseling kan worden uitgewerkt. Dit voorstel komt daarna terug op de agenda van het Directiecomité.
• Het verkrijgen van gegevens over de uitgaven en ontvangsten over politie- en hulpverleningszones bij de Federale Overheidsdienst (FOD) Binnenlandse Zaken. Na de aanstelling van een nieuwe federale minister van Economie zal vanuit de RvB van het IIS opnieuw gevraagd worden om de Interministeriële Conferentie voor de Statistiek bijeen te roepen om de situatie te deblokkeren.

Uit de IIS-werkgroep functionarissen voor de gegevensbescherming kwamen positieve en minder positieve geluiden:

• In juni 2004 werd met de Car-Pass-wet een halt toegeroepen aan het frauduleus terugdraaien van de tellerstand bij de verkoop van tweedehandsvoertuigen. In juli 2023 werd deze wetgeving aangepast om een mededeling van gegevens voor statistische doeleinden toe te staan. In de praktijk ondervindt Statbel echter problemen met het verkrijgen van gegevens over tweedehandsvoertuigen om haar statistiekopdrachten uit te voeren. Een toelichting hierover van de nieuwe directeur-generaal van Statbel, Marie Vandresse, op de Raad van Bestuur van Car-Pass leverde alvast een nieuwe afspraak op om de gegevensaanvraag in detail te kunnen uitwerken.
• In de zomer van 2024 werd de wijziging van het VIAPASS-decreet aangegrepen om een nieuw artikel voor het verkrijgen van niet-gepseudonimiseerde gegevens voor statistische en/of wetenschappelijke doeleinden te laten opnemen. Dat gebeurde op suggestie van het departement Mobiliteit en Openbare Werken. De VIAPASS-wetgeving over de tolheffing voor vrachtwagens dient immers aangepast te worden om in regel te zijn met de EU-verordening 2019/520. Daar de tolheffing een regionale bevoegdheid is, heeft dit voor gevolg dat de wetgeving in de 3 gewesten dient aangepast te worden. De Raad van Bestuur van VIAPASS heeft in het najaar de vraag tot het toevoegen van een nieuw artikel besproken en heeft helaas een negatief advies geformuleerd. Met de betrokken collega’s wordt een overleg gepland om mogelijke volgende stappen te bekijken.
• De regionale statistische autoriteiten ondervinden moeilijkheden bij het verkrijgen van gegevens van de Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid (KSZ), in het bijzonder bij tabellen met cellen met kleine aantallen. De Brusselse statistische autoriteit (BISA) heeft daarom beslist een juridische analyse te laten uitvoeren om na te gaan of de interpretatie van de Algemene Verordening Gegevensbescherming door het Informatieveiligheidscomité correct is. Tegelijk wordt bekeken of de KSZ-gegevens die Statbel zelf opvraagt, gedeeld kunnen worden met de regionale statistische autoriteiten.

In de variapunten bracht de directeur-generaal van Statbel verslag uit van een High Level Meeting van Eurostat. De vergadering focuste op het ontwikkelen van een gemeenschappelijke visie voor het Europees Statistisch Systeem met als tijdshorizon 2030. Er werden 3 thema’s behandeld: data, methodes en operationele aspecten. Enkele elementen uit de besprekingen:

• Data: om relevant te blijven, moeten de nationale statistiekinstellingen (NSI’s) nieuwe gegevensbronnen integreren en hun doelstellingen op het gebied van data stewardship uitbreiden.
• Methodes: de integratie van artificiële intelligentie zal noodzakelijk worden als statistiekinstellingen competitief willen blijven. Het is echter belangrijk dat de resultaten tussen de lidstaten vergelijkbaar zijn, dat de gebruikte methodes transparant zijn en dat de resultaten reproduceerbaar zijn.
• Operationele aspecten: het wordt steeds moeilijker om medewerkers met het vereiste competentieprofiel aan te werven en te behouden. De uitwisseling van ervaringen tussen de NSI’s moet verder worden ontwikkeld in een context van schaarse middelen.

Op basis van de discussie heeft Eurostat verder gewerkt aan een “Draft outline of an ESS common position on the future and strategic priorities of European statistics” die op de oktoberbijeenkomst van het Comité van het Europees Statistisch Systeem (ESSC) zal besproken worden.

Tot slot hebben de leden van de RvB IIS afgesproken om tijdens de eerste bijeenkomst van 2025 een meer strategische discussie te houden over de rol en opdracht van het IIS en de bestaande verwachtingen hierover bij de verschillende partners.

Op 23 en 24 oktober 2024 vond de 109ste conferentie van hoofdstatistici van de nationale statistiekinstellingen (DGINS) plaats in Tallinn (Estland) met als thema “Charting New Frontiers of Official Statistics”. Een vertegenwoordiger van de VSA was daarbij aanwezig.

Mariana Kotzeva, directeur-generaal van Eurostat, verwelkomde in haar openingsspeech niet alleen Oekraïne als nieuwe kandidaat EU-lidstaat maar ook Groot-Brittannië (GB). Door de Brexit maakt GB immers niet langer deel uit van het Europees Statistisch Systeem. 9 oktober 2024 betekende echter het startschot voor een hernieuwde samenwerking(opent in nieuw venster) tussen het Britse NSI en Eurostat. Verder merkte ze op dat het thema van de DGINS 2024 perfect aansluit bij de technologische ontwikkelingen in Estland. Zo was Estland een voorloper in het opzetten van een online bevolkingscensus en ontwikkelde het de software voor Skype.

De eerste dag van de conferentie spitste zich toe op “The drivers for change” met als keynote spreker, Dan Bogdanov, Chief Scientific Officer at Cybernetica AS. Hij is er van overtuigd dat NSI’s in dit moderne AI-tijdperk een geweldig dataverhaal te vertellen hebben. Het is immers een verhaal van kwalitatief hoogwaardige dataproducten waarop gebruikers kunnen vertrouwen. Een tweetal meegenomen observaties:

• Omwille van de grote verschillen tussen NSI’s is het belangrijk om samen te werken. Als voorbeeld haalt hij JOCONDE aan. Deze afkorting staat voor Joint on demand computation with no data exchange. Het project beoogt de bevordering van privacy verbeterende technologieën (privacy enhancing technologies). Voor meer info: JOCONDE | Eurostat CROS (europa.eu)(opent in nieuw venster)
• Toegang tot gegevens van privébedrijven: aanvaard als NSI dat privébedrijven hun eigen business model hebben.

Daarna stond tijdens een eerste sessie doelmatig stakeholder engagement als basis voor relevante openbare statistieken centraal. Angelique Berg, directeur-generaal van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in Nederland, belichtte hun samenwerking met de academische wereld. Om de 3 centrale doelstellingen van het CBS te realiseren – verhogen van toegang tot data, betere statistieken voor belangrijke maatschappelijke problemen en zo hoog mogelijke outputkwaliteit – is een doorgedreven samenwerking met de academische wereld een strategische prioriteit. Deze samenwerking heeft belangrijke voordelen: de rekrutering van nieuwe stafleden, het voortdurend bijleren, de financiering van onderzoek door universiteiten en de blik van buiten uit. Deze samenwerking is doorheen de jaren opgebouwd. Het is belangrijk om niet uit het oog te verliezen dat het een ‘win win’ voor beide partijen moet zijn en dat de doelstellingen van beide partijen gerespecteerd moeten worden.

De directeur-generaal van het Zwitserse statistiekbureau stond stil bij de vraag hoe succesvol met de privésector kan worden samengewerkt. Hij hield een pleidooi voor een echt partnership. NSI’s dienen waarde te scheppen voor iedereen. Een voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van een gemeenschappelijke metadata catalogus van bestaande data die beschikbaar is voor zowel publieke instellingen maar ook voor privébedrijven en universiteiten. In de wandelgangen wist een medewerker te vertellen dat binnen het Zwitserse statistiekbureau een strategische discussie loopt over een reorganisatie met daarbij een duidelijk onderscheid tussen 3 takenpakketten: een eerste gericht op de traditionele statistiekproductie, een tweede op datamanagement en een derde op het aanbieden van datadiensten aan derden.

Het hoofd van de afdeling Planning en coördinatie, internationale betrekkingen, politieke en interne communicatie van het Duitse statistiekbureau (DESTATIS) ziet heel wat potentieel voor nieuwe types van samenwerking binnen een overheidscontext dankzij nieuwe Europese wetgeving als gevolg van de Europese datastrategie. Het eerste wetgevende instrument in die datastrategie, de Data Governance Act (DGA), is op 23 juni 2022 in werking getreden en is van toepassing sinds 24 september 2023. DESTATIS ambieert een rol als DGA-centrum met het oog op:

• Het ontsluiten van de kracht van data
• Het hebben van impact op nieuwe databronnen
• Het ontstaan van nieuwe netwerken binnen de publieke sector
• NSI als natuurlijke partner in het wetgevende proces
• Het verrijken van de kernactiviteiten van een NSI.

Het afsluitende paneldebat stond stil bij de vraag hoe om te gaan met de invloed van stakeholders. Enkele meenemers:

• No one size fits all! Belang van account management in functie van verschillende types van stakeholders.
• Om het brede publiek mee te krijgen, introduceer leuke weetjes (populariteit van voornamen) op de website.
• Bij het verkrijgen van privé data volstaat niet alleen een wettelijk mandaat. Belangrijk om elkaars objectieven te begrijpen en van meet af aan ook duidelijk te zijn over je doelen.

De tweede sessie focuste op datadiensten ter aanvulling van de productie van officiële statistieken. Een belangrijke vaststelling is alvast dat er momenteel geen eensgezindheid bestaat over het concept datadiensten en dat verschillende statistiekinstellingen al de weg zijn opgegaan van nieuwe datadiensten. Zo wijst een bevraging bij 34 statistiekinstellingen door het Estse statistiekbureau uit dat 31 instellingen al inzetten op datadeling en dat 27 instellingen voorzien in datagerelateerde publieke diensten zoals het beschikbaar stellen van dashboards. Er werd zelfs verwezen naar een niet nader bij naam genoemde Europese statistiekinstelling die 43% van zijn jaarlijks budget haalt uit de levering van datadiensten. De vraag stelt zich ook hoe ver de nieuwe datadiensten reiken? Zo ontwikkelde het Estse statistiekbureau in het kader van de census een locatie-index die zeer interessant bleek te zijn voor de dienst Bevolkingsregister en waar de dienst zelfs voor wilde betalen. Het Estse statistiekbureau is niet ingegaan op het verzoek daar de ontwikkeling van de locatie-index niet bedoeld was voor de verbetering van individuele administratieve data.

De tweede halve dag was voorbehouden voor “The enablers for change”. Vanuit 4 invalshoeken (stakeholders, organisatorisch en financieel, technologisch en ethisch en wettelijke aspecten) is in kleinere break-out sessies van gedachten gewisseld over:

• Welke zijn de nieuwe opportuniteiten voor de NSI’s door de diversificatie van hun product- en dienstenportfolio?
• Wat zijn de uitdagingen die gepaard gaan met de opkomende data gedreven diensten?
• Hoe kunnen de uitdagingen overwonnen worden? Welke middelen, competenties zijn nodig?

Enkele algemene slotbeschouwingen:

• Om relevant te blijven binnen een snel veranderende datawereld zullen NSI’s niet enkel kunnen blijven focussen op hun traditionele statistiekproductie. Het leveren van datadiensten door NSI’s met o.a. het beschikbaar stellen van (al dan niet gelinkte micro)data voor statistisch en wetenschappelijke doeleinden lijkt de weg vooruit.
• De ‘backbone’ blijft de officiële statistiekproductie (don’t break what is working) en de aanvullende datadiensten kunnen de kernactiviteiten ondersteunen.
• Heel wat statistiekinstellingen zetten al volop in op datadiensten (onder andere in Scandinavische landen, Nederland, Zwitserland) en andere statistiekinstellingen kunnen leren uit deze ervaringen.
• Ook binnen Statbel wordt volop ingezet op het verder uitwerken van een rol als datasteward. Zo wordt in hun statistisch programma 2024(PDF bestand opent in nieuw venster) verwezen naar de inspanningen om gepseudonimiseerde studiegegevens voor wetenschappelijke of statistische onderzoeksdoeleinden ter beschikking te stellen. Het aantal en de complexiteit van de aanvragen blijft van jaar tot jaar stijgen.

Aansluitend op de DGINS conferentie vond de 57^ste bijeenkomst van het Comité voor het Europees Statistisch Systeem (ESSC) plaats. In wat volgt belichten we enkele punten.

Enkele agendapunten vereisten een formele goedkeuring van de leden van het ESSC zoals de bepaling van de ad-hoc modules en de wijziging van de inhoud in enkele terugkerende bevragingen.

• In de enquête naar inkomsten en levensomstandigheden (EU-SILC) zal in 2026 voor het eerst de 6-jaarlijkse module over overmatige schuldenlast, consumptie en rijkdom en voor de tweede maal de 3-jaarlijkse module over arbeidsmarkt en huisvesting worden opgenomen. De voorstellen kenden geen tegenkantingen maar enkele lidstaten uitten wel hun bezorgdheid over mogelijk ontbrekende gegevens op de nieuwe financiële variabelen.
• In de enquête naar de arbeidskrachten (EAK) wordt vanaf 2022 een 4-jaarlijkse ad hoc module over digitale platform werkgelegenheid opgenomen. Met het oog op het uitzetten van de bevraging in 2026 zijn de variabelen inclusief technische items unaniem goedgekeurd.
• Tot slot werd ook de inhoud van de landbouwenquête in 2026 unaniem afgeklopt.

Na de nodige gedachtewisseling ging het ESSC akkoord met het thema van de DGINS conferentie in 2025: “European Tourism statistics: A forward looking and innovative response to 21^st century user needs”. Vandaag focussen de toerismestatistieken zich vooral op de stromen. Vanuit de gebruikers is er echter een groeiende vraag om bestaande statistieken rond toerisme verder uit te breiden en is er interesse in de impact van toerisme op terreinen zoals ecologie, economie en lokale gemeenschappen. Het topic leent zich ook perfect voor de bespreking van alternatieve benaderingen op basis van nieuwe databronnen zoals data van mobiele netwerkoperatoren, online reserveringsplatformen, debet- of kredietkaartinformatie. Tot slot kunnen toerismestatistieken als concrete ‘use case’ gebruikt worden voor het bespreken van meer horizontale aspecten van modernisering en innovatie in het kader van officiële statistiekproductie. Alvast te bekijken hoe we vanuit het netwerk Statistiek Vlaanderen een bijdrage kunnen leveren.

Van september 2022 tot mei 2024 heeft een review van gezondheidsgerelateerde statistieken plaatsgevonden. De review, waaraan ook België heeft deelgenomen, had als doel om een stand van zaken op te maken van de huidige statistieken, om de hiaten aan data in kaart te brengen en om concrete aanbevelingen te formuleren. De online consultaties, workshops en bilaterale interviews met Europese instellingen, NSI’s, andere nationale autoriteiten (ONA’s), administratieve instellingen en internationale organisaties gaf volgende waardevolle inzichten:

• Algemene bevinding: bestaande datacollecties zijn relevant voor nationale en EU-doeleinden (en andere belanghebbenden).
• Meeste populaire statistieken bij gebruikers: statistieken over doodsoorzaken en EU statistiek van inkomen en levensomstandigheden (EU-SILC).
• Te weinig contact tussen NSI’s, ONA’s, producenten en gebruikers.
• Behoefte aan betere data over mentale gezondheid en betere determinanten van ‘gezondheid’ in vergrijzende bevolking.
• Er zijn geen ‘overbodige’ dataverzamelingen.
• Nood aan meer evenwicht tussen surveydata en administratieve data.
• Digitalisering en centralisering van ‘zorg-data’ kunnen belangrijke veranderingen in de gezondheidsstatistieken teweegbrengen. Denk hierbij aan de initiatieven inzake een Europese gemeenschappelijke ruimte voor gezondheidsgegevens (European Health Data Space).

Tot slot werd tijdens de oktober bijeenkomst van het ESSC de gedachtewisseling over de elementen en strategische prioriteiten van een gemeenschappelijk standpunt over de toekomst van de Europese statistieken, op gang getrokken door de High Level Meeting tijdens het Hongaars voorzitterschap (zie hoger), verder gezet. Op basis van de discussie wordt de ontwerpvisie verder bijgewerkt met het oog op een nieuwe agendering op de volgende ESSC-bijeenkomst in februari 2025. We komen hierop terug in een volgende netwerknieuwsbrief.

Voor meer info over de opzet van het ESSC: zie artikel in de IIS-nieuwsbrief van oktober 2022(PDF bestand opent in nieuw venster) en de netwerknieuwsbrief Statistiek Vlaanderen van juni 2023.

Voor meer info over de DGINS en het bekomen van ESSC-documenten kan je contact opnemen met de VSA via secretariaat.sv@vlaanderen.be(opent in uw e-mail applicatie).