Bij CCUS wordt in een eerste stap CO₂ afgevangen bij voornamelijk industriële processen. Na opzuivering, wordt de CO₂ via een schip of een pijpleiding getransporteerd, met het oog op de permanente opslag in de geologische ondergrond (CCS, ofwel Carbon Capture and Storage) of voor verwerking in producten (CCU, ofwel Carbon Capture and Utilisation). In navolging van gezaghebbende internationale organisaties zoals het internationaal Energie Agentschap en het VN-klimaatpanel IPCC, ziet Vlaanderen CCUS als een deel van de oplossing om de ambitieuze klimaatdoelstellingen te halen. Vlaanderen beschikt over de knowhow om de CCUS-technologie te ontwikkelen en toe te passen. Bovendien herbergt Vlaanderen verschillende industriële bedrijven en havens van wereldformaat op een kleine oppervlakte, waardoor we het CO₂-transport efficiënt kunnen organiseren.

In Vlaanderen zijn er al verschillende ambitieuze projecten in ontwikkeling. Tegelijkertijd blijven er belangrijke uitdagingen voor de opstart van de CCUS-waardeketen. In de eerste plaats kijken we voor de opslag van CO₂ naar het buitenland omdat er in Vlaanderen geen realistisch potentieel voor definitieve opslag bestaat. Daarnaast is er ook nood aan de verdere ontwikkeling van afvang-technologieën tegen een competitieve kostprijs en aan de uitbouw van geschikte infrastructuur voor het transport van CO₂

In 2016 werd een uitgebreide studie uitgevoerd naar de toepassingsmogelijkheden van CCU in Vlaanderen die hier raadpleegbaar is. De studie ‘Onderzoek naar mogelijk ondersteuningsbeleid m.b.t. nieuwe toepassingsmogelijkheden van CO2 als grondstof/feedstock(PDF bestand opent in nieuw venster)’ kan hier geconsulteerd worden.

De Vlaamse Klimaatstrategie 2050(PDF bestand opent in nieuw venster) stipt aan dat CCUS een beloftevolle weg is om moeilijk te vermijden resterende emissies (nl. die emissies die niet kunnen worden vermeden door inzetten op hernieuwbare energie, energie-efficiëntie en het gebruik van circulaire materialen) te elimineren. Ook in het Regeerakkoord 2024 – 2029 en in de Beleidsnota Klimaat 2024 - 2029 wordt de facilitatie van de uitbouw van CCS-transportnetwerken en CCUS-afvanginstallaties aangeduid als krachtlijn van het Vlaams beleid. En ook in het geactualiseerd Vlaams Energie- en Klimaatplan krijgt CCUS de nodige aandacht (zie punt 7.3.1.1)

Op 26 november 2021 nam de Vlaamse Regering, op voordracht van de minister voor omgeving en de minister voor innovatie, kennis van de visienota CCUS(PDF bestand opent in nieuw venster). In deze nota zet de Vlaamse Regering zijn visie op de rol en toekomst van CCUS in het Vlaamse klimaatbeleid uiteen. De Vlaamse Regering gaf daarbij enkele grote assen waarlangs het verdere beleid rond CCUS zou worden opgebouwd:

1. De Vlaamse Regering wil een kostenefficiënt klimaatbeleid met aandacht voor competitiviteit van de industrie;
2. De Vlaamse Regering staat dan ook positief tegenover CCUS, dat een belangrijk instrument kan worden in een dergelijk klimaatbeleid;
3. Er is nood aan een faciliterend Europees beleid rond industriële klimaattransitie, in het bijzonder voor CCUS
4. De Vlaamse Regering zorgt voor een maximale slaagkans bij EU- financiering in Vlaanderen;
5. De Vlaamse Regering wil werk maken van de uitbouw van geschikte CCUS-infrastructuur;
6. De Vlaamse Regering wil een regelgevend kader voor het transport van koolstofdioxide uitwerken;
7. En de Vlaamse Regering zet in op strategische partnerships met de pionierslanden inzake CCUS.

Op 29 maart 2024 werd het decreet betreffende het vervoer van koolstofdioxide via pijpleidingen in het Vlaamse Gewest(opent in nieuw venster) (‘CO₂-decreet’) goedgekeurd door het Vlaams Parlement.

CO_2-decreet

Om het transport van CO₂ via pijpleidingen ruimer te faciliteren, voorziet het decreet een wettelijk kader voor het vervoer van CO₂ via pijpleidingen en voor de infrastructuur voor vloeibaarmaking en hergebruik.

Het decretaal kader voorziet procedures voor de aanwijzing van beheerders van zowel het vervoersnetwerk als eventuele lokale clusters. De voorwaarden en beoordelingscriteria voor deze aanwijzing zijn verder uitgewerkt in het uitvoeringsbesluit van 7 juni 2024 (‘CO₂-besluit’). Het CO₂-besluit bepaalt onder meer

• hoe de aanwijzingsprocedures verlopen en welke criteria worden toegepast.
• Tevens duidt het CO_2-decreet de Vlaamse Nutsregulator aan als marktregulator, met als opdracht de werking van de CO₂-markt te bewaken en een efficiënte, transparante en betrouwbare markt te garanderen.

Beheerder van het vervoersnetwerk

De procedure voor de aanwijzing van een beheerder van het CO2-vervoersnetwerk in het Vlaamse Gewest werd opgestart via het Ministerieel Besluit van 25 oktober 2024(opent in nieuw venster), dat op 6 november 2024 gepubliceerd werd in het Belgisch Staatsblad. Op basis van het enige ontvangen aanvraagdossier(PDF bestand opent in nieuw venster) hebben zowel de Vlaamse Nutsregulator(opent in nieuw venster) als het VEKA (PDF bestand opent in nieuw venster)advies gegeven aan de Vlaamse Regering. De Vlaamse Regering beoordeelt de aanvraag van de kandidaat-beheerder en neemt binnen de negen maanden na het verkrijgen van de gemotiveerde adviezen een beslissing tot aanwijzing.

Beheerder van de lokale cluster in het Antwerpse havengebied

Kandidaat-beheerders hebben de mogelijkheid om een verzoek in te dienen voor de opstart van een aparte aanwijzingsprocedure voor een beheerder van een lokale cluster in een specifiek geografisch afgebakend gebied.

In het najaar van 2024 ontving het VEKA een verzoek voor de opstart van de aanwijzingsprocedure voor een lokale cluster in het Antwerpse havengebied. De aanwijzingsprocedure is opgestart via het Ministerieel Besluit van 17 februari 2025(opent in nieuw venster), dat op 28 februari 2025 gepubliceerd werd in het Belgisch Staatsblad.

Vlaanderen speelt een actieve rol in de ontwikkeling van een duidelijk en faciliterend internationaal kader voor het vervoer en de geologische opslag van koolstofdioxide. Zo maakt Vlaanderen deel uit van de North Sea Basin Task Force, een organisatie opgericht door Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk die zich toespitst op de geologische opslag van koolstofdioxide in de Noordzee.

In 2017 stemde het Vlaams Parlement in met een wijziging van het Protocol van London(opent in nieuw venster) dat het internationaal vervoer van koolstofdioxide voor geologische opslag onder de zee mogelijk maakt. In het kader van dit Protocol moeten Lidstaten die koolstofdioxide willen exporteren en importeren een akkoord sluiten (bilateral agreement or arrangement). Vlaanderen zette al verschillende stappen in het opstellen en afsluiten van dergelijke akkoorden:

• Op 26 september 2022 ondertekenden Denemarken, de federale staat en het Vlaams Gewest een bilateraal akkoord voor het grensoverschrijdend transport van koolstofdioxide tussen België en Denemarken(opent in nieuw venster). Dit akkoord was een internationale primeur, aangezien het de eerste van zijn soort was.
• Op 22 juni 2023 ondertekenden Nederland, de federale staat, het Waals Gewest en het Vlaams Gewest een bilateraal akkoord voor het grensoverschrijdend transport van koolstofdioxide tussen België en Nederland(PDF bestand opent in nieuw venster). Dit akkoord kwam er naar aanleiding van de Vlaams-Nederlandse Top van 31 januari 2023(PDF bestand opent in nieuw venster), waar de Vlaamse en Nederlandse regeringen aankondigden een memorandum van overeenstemming op te stellen om het grensoverschrijdend transport van koolstofdioxide onder het London Protocol te formaliseren.

• Op 15 april 2024 ondertekenden Noorwegen, de federale staat, het Waals Gewest en het Vlaams Gewest een bilateraal memorandum van overeenstemming voor het grensoverschrijdend transport van koolstofdioxide tussen België en Noorwegen(PDF bestand opent in nieuw venster). Deze overeenkomst geeft invulling aan de aankondiging die gemaakt werd tijdens de Noordzeetop van 24 april 2023 toen Noorwegen en Vlaanderen meldden onderhandelingen te zullen starten over een dergelijk memorandum om ook tussen Vlaanderen en Noorwegen het grensoverschrijdend transport van koolstofdioxide onder het London Protocol te formaliseren.

Verder sloot de Vlaamse Regering op 13 september 2022 een memorandum van overeenstemming rond CCUS met Denemarken. Zo versterken Vlaanderen en Denemarken de samenwerking rond CCUS als klimaatmitigatiemaatregel.

Bovendien hebben de federale staat en het Vlaams Gewest op 18 juni 2024 een memorandum van overeenstemming met Noorwegen(PDF bestand opent in nieuw venster) ondertekend dat de basis vormt voor verdere beraadslagingen voor de aanleg en exploitatie van een pijpleiding voor het transport van CO2 van België naar Noorwegen voor permanente opslag.

Op 6 februari 2024 publiceerde de Commissie de Mededeling ‘Naar een ambitieuzer beheer van koolstof in de EU’(opent in nieuw venster) (‘Industrial Carbon Management Strategy’). Deze Europese strategie voor de uitrol van koolstofafvang, -gebruik en -opslag in de Europese Unie gaat in op de rol die CCUS-technologieën kunnen spelen bij het koolstofvrij maken van de EU-economie tegen 2030, 2040 en 2050. Bovendien wordende maatregelen aangehaald die nodig zullen zijn om het potentieel van CCUS-technologieën volledig te benutten, bijvoorbeeld de uitrol van grensoverschrijdende, Europese transportinfrastructuur. In 2023 hebben het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een gezamenlijke bijdrage aan deze publieksconsultatie (in het Engels)(PDF bestand opent in nieuw venster) geleverd.