Definitie

De indicator toont de twintigjarig rollend gemiddelde indexwaarde van het aandeel warmteminnende plantensoorten in kilometerhokken. Dit gemiddelde is gebaseerd op het jaar zelf en de 19 voorafgaande jaren. Het gaat over het gemiddeld percentage van warmteminnende soorten binnen de jaarlijks goed onderzochte hokken van 1 km² in Vlaanderen. Dit gemiddelde percentage is omgezet naar een index en wordt telkens vergeleken met het gemiddelde van de referentieperiode 1972-1991. De indeling van plantensoorten naar temperatuurvoorkeur is gebaseerd op hun Europese verspreiding en de gemiddelde jaartemperatuur van de locaties waar ze voorkomen. De plantensoorten met de warmste 33% gemiddelde temperaturen werden geclassificeerd als ‘warmteminnend’, die met de koudste 33% als ‘koudeminnend’, en de overige soorten als ‘neutraal’.

Bespreking

Klimaatverandering leidt tot een stijging van de gemiddelde temperatuur, en leidt in Vlaanderen ook tot minder vorstdagen en meer hittegolven. Dit zorgt ervoor dat koudeminnende soorten, die nu al hun zuidelijke verspreidingsgrens in Vlaanderen hebben, hier zullen verdwijnen. Tegelijkertijd zullen warmteminnende, zuidelijke plantensoorten, die voorheen hun noordelijke verspreidingsgrens in of nabij Vlaanderen hadden, hun leefgebied naar het noorden uitbreiden. Daarnaast krijgen vorstgevoelige planten meer kansen om te overleven dankzij de afname van het aantal vorstdagen, wat ze in staat stelt om ook noordwaarts op te rukken. Deze verschillende reacties op temperatuurveranderingen zorgen ervoor dat de samenstelling van plantensoorten in onze regio ingrijpend verandert door de klimaatverandering.

De veranderingen in soortensamenstelling kunnen zichtbaar gemaakt worden door het aandeel van warmteminnende soorten te vergelijken ten opzichte van alle soorten. Het gemiddelde percentage van warmteminnende planten van alle onderzochte hokken is omgezet naar een index. De toename van de index voor het aandeel warmteminnende soorten kan wijzen op een uitbreiding van deze planten, en/of op een afname van koudeminnende en neutrale soorten. Om beter zicht te krijgen op de rol van elk van deze soortengroepen, bekijken we daarom ook het aandeel van warmteminnende, koudeminnende en neutrale plantensoorten apart. We hebben hiervoor een index berekend, waarbij we per hok het aantal soorten met een specifieke temperatuurvoorkeur (warm, koud of neutraal) vergeleken met het totale aantal soorten in die temperatuurcategorie. We zien een gecombineerde stijging van het aantal warmteminnende soorten en een daling van het aantal koudeminnende soorten (Figuur 2).

Plantensoorten kunnen worden ingedeeld op basis van hun relatie met verschillende ecosystemen (Maes e.a. 2020). Bij het bekijken van de verdeling van warmteminnende, koudeminnende en neutrale plantensoorten per ecosysteem zien we dat in akkers de meerderheid van de plantensoorten warmteminnend is, terwijl bij bos-, moeras-, heide- en graslandplanten de meerderheid koudeminnend is (Figuur 3).

Planten passen zich vaak aan het microklimaat van hun habitat aan. Daarom kan het interessanter zijn om de temperatuurvoorkeuren van planten te berekenen per ecosysteemtype. Hiervoor werden de plantensoorten ingedeeld in één of meerdere ecosysteemtypes, waarna hun temperatuurvoorkeur binnen elk ecosysteem werd vastgesteld. De classificatie (deze keer per ecosysteemtype) bleef dezelfde: de warmste 33% van de gemiddelde temperaturen werden als ‘warmteminnend’ aangeduid, de koudste 33% als ‘koudeminnend’, en de rest als ‘neutraal’.

Wanneer we dan opnieuw de index van het aandeel van warmteminnende, koudeminnende en neutrale plantensoorten berekenen, per ecosysteemtype, zien we algemeen een stijgende trend voor het aandeel warmteminnende planten (Figuur 4). Vooral akkerplanten en planten van kustduinen en strand tonen een relatief grote toename van het gemiddelde aandeel warmteminnende plantensoorten in de referentieperiode 1972-1991. In akkers komen ook enkele soorten voor met een C4-metabolisme. Planten met een C4-metabolisme zijn efficiënter in hun gebruik van water en koolstofdioxide bij hoge temperaturen, wat ze in een warmer klimaat een voordeel geeft. In de maïsteelt worden vaak herbiciden gebruikt die vooral werken tegen onkruiden met een ander type metabolisme, het C3-metabolisme, wat de opkomst van C4-planten kan bevorderen. Een duidelijk overwicht van warmteminnende soorten in kustduinen zien we vooral bij mosduinen en droge ruderale milieus (zoals kandelaartje, zandkool of echt bitterkruid). In de duinvalleien hebben koudeminnende soorten de overhand (kruipwilg en ruw walstro bijvoorbeeld). In de mesofiele duingraslanden nemen koude- en warmteminnende soorten een gelijkaardig aandeel in. Bij bos en waterhabitats zoals moeras, zoetwater en zilte en brakke milieus, zien we een tragere stijging. Het bufferend vermogen van vegetatie (kronendak in bossen) en water kan dit deels verklaren. Bovendien hebben zilte gebieden zo’n specifieke samenstelling van planten die goed tegen zout kunnen, dat de kans kleiner is dat zuidelijke soorten er voet aan de grond krijgen. Bij zoetwaterplanten en moerasplanten zien we een algemene daling van het aandeel plantensoorten, ongeacht de temperatuurvoorkeur.

## Referenties