Sanering Fort Sint-Filips: win-win voor waterveiligheid, milieuveiligheid en natuur
Het oude Fort Sint-Filips kent een rijke geschiedenis, maar op deze locatie werd in het verleden heel wat afval illegaal achtergelaten. De Vlaamse Waterweg nv en Port of Antwerp-Bruges, met de inbreng van expertise van het Waterbouwkundig Laboratorium van het Departement Mobiliteit en Openbare Werken en het INBO, zetten de schouders onder een project dat veel verder gaat dan een sanering*, en waarbij meteen ook de waterveiligheid én de natuur op winst staan.
Het INBO heeft in de periode vooraf aan de werken, en jaarlijks na afronden van de werken, gekeken naar veranderingen in de vorm en de samenstelling van de bodem, de vestiging van vegetatie, bodemdieren (het macrobenthos), kleine vissen en garnalen en van vogels. Tegelijkertijd plaatste het Waterbouwkundig Laboratorium sensoren die de snelheid en richting van de stromingen konden meten en ook de impact op de vaargeul in beeld brachten.
Uit de bevindingen blijkt dat de nieuwe dam de stromingen voldoende verlaagde, waardoor een slikgebied ontstond van 11 hectare, een uitbreiding met meer dan 4 hectare hoogwaardige Scheldenatuur. Dat slikgebied blijkt effectief van grote natuurwaarde en verschilde al na enkele jaren nauwelijks van de natuurlijke slikken in de omgeving: de bodem werd na een paar jaar al dicht bevolkt door typische bodemdieren zoals het wadkreeftje en de veelkleurige zeeduizendpoot, een opvallende soort worm. De aantallen vogels namen ook toe, zij het nog beperkt. We zagen wel al meer overwinterende eenden en steltlopers, en vooral meer bontgekleurde scholeksters. De vestiging van nieuw schor is een wat trager proces, maar over een oppervlakte van ca. 1 hectare zagen we de pioniersfase van schorvorming, met de eerste vestiging van nopjeswiertapijten met daarin eerste schorplanten zoals spiesmelde en zulte.
Er blijven ook een aantal aandachts- en leerpunten. Hoewel de condities goed lijken, is het nog te vroeg voor een eindoordeel over de vogels en de schorplanten. Het is belangrijk dat beiden verder positief ontwikkelen om het beoogde ecosysteemherstel met het Sigmaplan te realiseren. Tegen de nieuwe dam aan is op een deel van het slik de stroming te sterk waardoor zich hier minder bodemdieren vestigen. Een ontwerpaanpassing wordt voorgesteld om te onderzoeken waarom de slik-schor ontwikkeling hier niet aanslaat. Ook dat maakt dit project tot een succesvol voorbeeld: door de vlotte samenwerking tussen de verschillende overheden en instellingen van ontwerp tot evaluatie, kunnen we leren uit de successen én de aandachtspunten om dergelijke ontwerpen nog verder te optimaliseren.
Dit onderzoek kadert in een jarenlange samenwerking tussen De Vlaamse Waterweg nv en het INBO, en is verankerd in een meerjarige overeenkomst rond ecologische advisering en onderzoek. Een overzicht van de onderzoeksactiviteiten en adviezen worden elk jaar gepubliceerd in een jaarverslag.