Definitie

Sinds 1985 wordt de gezondheidstoestand van bossen op Europese schaal gemonitord. Eén van de criteria voor het bepalen van de gezondheid van bosbomen is de bladbezetting. Bomen met meer dan 25% blad- of naaldverlies worden als beschadigd beschouwd. Deze indicator geeft aan welk aandeel van de bomen in het bosvitaliteitsmeetnet beschadigd is. De aanwezigheid van veel beschadigde bomen is een indicatie van een weinig evenwichtig bosecosysteem, of met andere woorden, een beperkte boskwaliteit.

Bespreking

Het bosvitaliteitsmeetnet telt 78 proefvlakken. In 2024 werden in deze meetlocaties 1476 steekproefbomen beoordeeld, waarvan 848 loofbomen en 628 naaldbomen. 22,4% van de steekproefbomen is beschadigd. Het aandeel beschadigde bomen is hoger bij loofbomen dan bij naaldbomen en bedraagt respectievelijk 29,0% en 13,5%. Het percentage beschadigde bomen is bij zomereik (39,4%), beuk (28,6%) en Corsicaanse den (24,1%) hoger dan het algemeen cijfer (Sioen en Verschelde (2025)).

Een veelheid aan factoren beïnvloedt de bosgezondheid: o.a. atmosferische deposities, klimaatverandering, bosbeheer en natuurlijke factoren (insecten, schimmels…). De variabiliteit van het bladverlies heeft bij beuk ook met de mastjaren (= jaren met hoge zaadproductie) te maken. Doorgaans gaat een hoge zaadproductie met een verminderde bladbezetting gepaard. Er was in 2024 zaadzetting bij beuk en daarbij viel op dat er in verschillende bossen drie jaar na elkaar zaadproductie was. Dat is in het geval van beuk uitzonderlijk.

De weersomstandigheden waren in 2024 gunstig voor de steekproefbomen. Er viel veel neerslag maar zonder negatieve gevolgen. In vergelijking met het voorgaande jaar was er wel meer stormschade in de proefvlakken.

Voor het totaal van alle steekproefbomen veranderde er weinig ten opzichte van de vorige inventaris.

De gezondheidstoestand verbeterde ten opzichte van 2023 voor grove den, Corsicaanse den en Amerikaanse eik. Bij zomereik, beuk en de ‘overige loofboomsoorten’, een verzameling van minder vertegenwoordigde boomsoorten, nam het aandeel beschadigde bomen toe.

Tot 1995 was er een toename van het percentage beschadigde bosbomen in de Vlaamse bosvitaliteitsinventaris. Daarna werd een verbetering van de toestand genoteerd, met name tussen 2000 en 2008. Vanaf 2009 steeg het aandeel beschadigde bomen weer. Tussen 2012 en 2016 werd een afname waargenomen maar na 2016 steeg het aandeel beschadigde bosbomen bijna jaarlijks tot 2020. In 2021 was er een kortstondige verbetering van de algemene toestand. Na een toename in 2022 volgde opnieuw een afname van het aandeel beschadigde bomen in 2023, maar niet tot op het niveau van 2021. 2023 en 2024 waren nattere jaren in vergelijking met de jaren ervoor. Dat heeft voor een verbetering van de gezondheidstoestand gezorgd, zeker in vergelijking met de toestand tijdens de droge zomer van 2022.

Dalende atmosferische deposities (zie Stikstofdeposities in habitats van Europees belang) en de toenemende aandacht voor duurzaam bosbeheer zijn factoren die tot een verbetering van de bosgezondheid kunnen leiden. De verandering van het klimaat daarentegen (zie indicatoren i.v.m. ‘klimaat’) kan de bosgezondheid verder aantasten. De ongewenste introductie van invasieve exotische schimmel- of insectensoorten kunnen de gezondheidstoestand eveneens negatief beïnvloeden.

In 2025 wordt onderzocht hoe de gezondheidstoestand van de bomen in het meetnet verder evolueert.

Toestand in Europa

De Europese cijfers van 2023 werden door het ICP Forests gepubliceerd in het rapport ‘Forest Condition in Europe’(Michel e.a. (2024)). 27 Europese landen rapporteerden gegevens uit 5598 proefvlakken. In totaal werd de kroontoestand van 101.912 bomen beoordeeld. De resultaten van 2024 worden in de loop van 2025 verwacht.

Het aandeel beschadigde bomen bedroeg 31,4%. De gezondheidstoestand van de bossen in Europa vertoonde een lichte achteruitgang ten opzichte van de voorgaande inventaris. Het aandeel beschadigde bomen was het hoogst bij inlandse eik (zomereik + wintereik). Bij de naaldboomsoorten haalde fijnspar de hoogste score.

De langetermijntrends van het blad- of naaldverlies zijn in Europa toenemend. Dat betekent dat de gezondheidstoestand van de bossen tussen 2004 en 2023 verslechterd is. In het geval van zomereik/wintereik en Corsicaanse den is de toenemende trend statistisch niet significant. Bij andere boomsoorten is de toename van het blad- of naaldverlies wel beduidend.

Het aandeel beschadigde bomen in Europa is al enkele jaren hoger dan het Vlaamse cijfer (22,6% in 2023). In verschillende landen en regio’s zijn er proefvlakken met een hoog blad- of naaldverlies. Dat is het geval in Zuid- en Oost-Europa maar ook in andere delen van Europa (bv. Frankrijk, Duitsland).

Het vergelijken van cijfers tussen regio’s en landen onderling moet met de nodige voorzichtigheid gebeuren. De boomsoortensamenstelling verschilt meestal en er zijn ook verschillen qua bodemeigenschappen, hoogteligging… Omdat bovendien niet overal exact dezelfde beoordelingsmethode gebruikt wordt, is de globale evolutie van de gezondheidstoestand relevanter.