Zoeken
Natuurindicatoren
Terug naar overzicht
Lichtvervuiling in Natura 2000-gebied
Publicatiedatum: 23/04/2025
INBO lanceert ‘Lichtvervuiling in Natura 2000-gebied’ als experimentele indicator. We ontvangen graag uw opmerkingen om de leesbaarheid en bruikbaarheid ervan te verbeteren. Suggesties zijn welkom op maarten.stevens@inbo.be.
In ruim 40% van de meest prioritaire natuur in Vlaanderen wordt de ecologische drempelwaarde voor nachtelijke lichtvervuiling overschreden. De lichtvervuiling lijkt sinds enkele jaren niet meer toe te nemen. Omdat satellietbeelden minder gevoelig zijn voor het blauwe spectrum van LED-verlichting, wordt de impact van het toenemend gebruik van LED-verlichting waarschijnlijk onderschat. Nachtelijke lichtvervuiling hindert onder andere de verplaatsing van dieren door het landschap waardoor het de versnippering van hun leefgebied in de hand werkt. Lichtvervuiling beïnvloedt ook de stofwisseling en het gedrag van organismen en interacties tussen soorten, waardoor ze populaties en ecosystemen kan verstoren.
Figuur 1: evolutie van het percentage van de totale oppervlakte Natura 2000-gebied waarvoor de ecologische drempelwaarde voor lichtvervuiling overschreden wordt. De lijn toont de gemodelleerde trend en het 95% betrouwbaarheidsinterval.
Definitie
De indicator toont de evolutie van het percentage van de totale oppervlakte Natura 2000-gebied in Vlaanderen waar de nachtelijke emissie van licht de ecologische drempelwaarde (2 nW/cm²/sr) overschrijdt. De indicator is gebaseerd op satellietbeelden en geeft daarom een globaal beeld van de druk op beschermde gebieden door lichtvervuiling.
Bespreking
De uitbreiding van bebouwing, industrie en infrastructuur gaat gepaard met een toename van kunstmatig licht. Dat licht verstrooit in de lagere atmosfeer en creëert ’s nachts lichtvervuiling in steden en open ruimtegebieden. Vlaanderen is een van de meest door lichtvervuiling verstoorde regio’s van Europa (Widmer e.a. 2022). Lichtvervuiling kan negatieve effecten hebben op de menselijke gezondheid en de biodiversiteit. Nachtelijke verlichting beïnvloedt het gedrag en de stofwisseling van organismen, waardoor de dagelijkse activiteit, de voortplanting en interacties tussen soorten verstoord raken (Dekeukeleire, Gyselings, en De Bruyn 2023; Widmer e.a. 2022). Omdat lichtvervuiling de verplaatsing van dieren beïnvloedt, kan het ook de versnippering van het leefgebied in de hand werken (Dekeukeleire, Gyselings, en De Bruyn 2023).
De impact van lichtvervuiling is sterk soortspecifiek en afhankelijk van de kenmerken van het licht, zoals de verlichtingssterkte en de kleur. Om licht in de omgeving te meten, kunnen verschillende maten gebruikt worden. Voor analyses op grote schaal zijn we aangewezen op satellietbeelden die de stralingsintensiteit van een oppervlak (radiantie - W/m²/sr) meten. Een recente overzichtsstudie van het Europese Milieuagentschap over lichtvervuiling stelt 2 nW/cm^2/sr voor als drempelwaarde voor de ecologische impact (Widmer e.a. 2022). Die waarde komt overeen met de typische lichtsterkte in kleine dorpen of dunbevolkte gebieden en wordt verondersteld minstens een lage impact op organismen te hebben.
De meest recente cijfers voor 2024 geven aan dat de ecologische drempelwaarde in 42 procent van de oppervlakte van de Natura 2000-gebieden in Vlaanderen overschreden wordt. Het percentage schommelde sinds 2017 rond 50 procent, maar lijkt de laatste jaren terug af te nemen. Dit kan echter het gevolg zijn van het toegenomen gebruik van LED-verlichting. Dit type verlichting bevat meer licht uit het blauwe spectrum, en satellietmetingen zijn minder gevoelig voor deze lichtkleur (Sánchez de Miguel e.a. 2022). Door de onzekerheid op de gegevens is het echter te vroeg om te spreken van een trendbreuk. De analyse van een langere tijdreeks tussen 2000 en 2022 toont aan dat de lichtvervuiling in de Natura 2000-gebieden in die periode met ongeveer 20 procent toenam. Deze tijdreeks is echter minder geschikt voor de indicator omdat ze twee periodes met verschillende meetmethoden combineert.
Figuur 2 toont de ruimtelijke spreiding van de lichtvervuiling in Vlaanderen. De nachtelijke lichtintensiteit is het hoogst in en rond de steden en in de havengebieden. Ook de serregebieden rond Mechelen en Roeselare springen eruit.
De meeste Natura 2000-gebieden liggen afgelegen van de zones met sterke lichtvervuiling. De gebieden die het meest te kampen hebben met lichtvervuiling liggen in het Antwerps havengebied, in de Vlaamse ruit en aan de kust.
Figuur 2: gemiddelde lichtemissie (VIIRS - nW/cm²/sr) in 2024 en de Natura 2000-gebieden in Vlaanderen.
Referenties
Dekeukeleire, Daan, Ralf Gyselings, en Luc De Bruyn. 2023.
‘Effecten van nachtelijke verlichting op biodiversiteit.
Een literatuurstudie voor beleidsondersteuning.
Rapporten van het Instituut voor
Natuur- en Bosonderzoek 2023 (32).’
Brussel: Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. http://doi.org/10.21436/inbor.96637982.
Sánchez de Miguel, Alejandro, Jonathan Bennie, Emma Rosenfeld, Simon
Dzurjak, en Kevin J. Gaston. 2022. ‘Environmental risks from
artificial nighttime lighting widespread and increasing across
Europe’. Science Advances 8 (37):
eabl6891. https://doi.org/10.1126/sciadv.abl6891.
Widmer, K., A. Beloconi, I. Marnane, en P. Vounatsou. 2022.
‘Review and Assessment of Available
Information on Light Pollution
in Europe (Eionet Report –
ETC HE 2022/8)’. Kjeller, Norway:
NILU - Norwegian Institute for Air Research. https://www.eionet.europa.eu/etcs/etc-he/products/etc-he-products/etc-he-report-2022-8-review-and-assessment-of-available-information-on-light-pollution-in-europe.
Meer weten?
Metadata over lichtvervuiling in Natura 2000-gebied
Publicatiedatum: 23/04/2025
Technische informatie
- Periodiciteit: jaarlijks
- Volgende update: 2026
- Databereik: 2014 - 2024
Databron
- Producent: Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek
- Dataset: Maandelijkse lichtemissiekaarten - VIIRS Stray Light Corrected Nighttime Day/Night Band Composites Version 1 (Earth Observation Group - Colorado School of Mines). Raadpleegbaar via Google Earth Engine (NOAA/VIIRS/DNB/MONTHLY_V1/VCMSLCFG). De kaarten hebben een resolutie van ongeveer 500 m (15 boogseconden).
- Gegevensinzameling: De Suomi National Polar-orbiting Partnership is een weersatelliet van de NOAA die is uitgerust met een sensor (VIIRS - Visible Infrared Imaging Radiometer Suite) die de helderheid van licht bij nacht meet. De Earth Observation Group van de Colorado School of Mines verwerkt de data tot nachtelijke lichtemissiekaarten. De kaarten die voor deze indicator gebruikt worden, zijn gebaseerd op wolkenvrije beelden en zijn gecorrigeerd voor strooilicht.
Berekeningswijze
Op basis van de maandelijkse lichtemissiekaarten wordt een jaargemiddelde kaart berekend met een resolutie van 10 m. Om de oppervlakte met overschrijding van de ecologische drempelwaarde te berekenen, worden binnen de polygonen van de Habitat- en Vogelrichtlijngebieden (SBZ-H en SBZ-V) de rastercellen met een hogere lichtintensiteit dan 2 nW/cm²/sr opgeteld. Voor de analyse van de tijdreeks gebruiken we een veralgemeend additief model (GAM) dat een smoother met een 95% betrouwbaarheidsinterval door de punten trekt.
Opmerkingen bij de gegevenskwaliteit en betrouwbaarheid
De indicator is gebaseerd op satellietbeelden van de stralingsintensiteit. De meeste studies die de effecten van licht op organismen onderzoeken, maken echter gebruik van de verlichtingssterkte (lux = lumen/m²). Er is nauwelijks wetenschappelijk onderzoek naar de impact van de stralingsintensiteit op soorten, waardoor de onderbouwing van ecologische drempelwaarden voor stralingsintensiteit beperkt is. Bovendien is de impact van lichtvervuiling sterk soortafhankelijk. Door het gebruik van een algemene drempelwaarde moet de indicator met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden.
Satellietbeelden worden onder andere beïnvloed door atmosferische condities zoals bewolking en door reflectie op het aardoppervlak (bv. sneeuw, serres). Hoewel de lichtemissiekaarten gebaseerd zijn op wolkenvrije beelden en gecorrigeerd werden voor strooilicht, blijven de kaarten onderhevig aan detectiefouten die zorgen voor onzekerheid op de geobserveerde trend (Elvidge e.a. 2021). Bovendien laat de lage ruimtelijke resolutie van de lichtemissiekaarten (~500 m) niet toe om de lokale impact van lichtvervuiling te bepalen (bv. straatniveau of kleine natuurgebieden).
Download
Broncode indicator: lichtvervuiling_natura2000.Rmd
Broncode metadata: metadata_lichtvervuiling_natura2000.Rmd
| Beschrijving | Gegevens | Metadata |
|---|---|---|
| lichtvervuiling in Natura 2000-gebied | lichtvervuiling.csv | lichtvervuiling.yml |
Aanvullende data: Kaart viirs 2024 - Rasterbestand van de lichtvervuiling in Vlaanderen (VIIRS DNB) in vijf klassen voor 2024.
Aanvullende scripts: Pythonscript viirs - Pyhonscript voor de berekening van de jaargemiddelde lichtvervuiling (VIIRS DNB) in Google Earth Engine.
Referenties
Elvidge, Christopher D., Mikhail Zhizhin, Tilottama Ghosh, Feng-Chi
Hsu, en Jay Taneja. 2021. ‘Annual Time
Series of Global VIIRS
Nighttime Lights Derived from
Monthly Averages: 2012 to 2019’.
Remote Sensing 13 (5): 922. https://doi.org/10.3390/rs13050922.
