Definitie

De indicator toont de evolutie van het aantal opgeloste vismigratieknelpunten uit prioriteitsklasse 1 van de strategische prioriteringskaart vismigratie (Stevens en Coeck 2010). De prioriteringskaart is opgesteld in uitvoering van de Beneluxbeschikking vismigratie van 2009 en geeft aan welke waterlopen in Vlaanderen uiterlijk tegen 2027 knelpuntenvrij gemaakt moeten worden voor vissen. De Beneluxbeschikking stelt dat 90% van de hindernissen van eerste prioriteit op de prioriteringskaart voor 31 december 2015 weggewerkt moeten worden (fase 1), de overige 10% uiterlijk tegen 2021 (fase 2). Alle hindernissen van tweede prioriteit moeten voor 31 december 2027 opgelost zijn. Omdat de vismigratieknelpunten op een deel van de waterlopen van tweede prioriteit nog niet geïnventariseerd zijn, kan dit deel van de indicator voorlopig niet berekend worden.

Bespreking

De totale lengte van het netwerk van waterlopen in de prioriteringskaart voor vismigratie bedraagt 3237 km. Ongeveer 800 km daarvan zijn waterlopen van eerste prioriteit.

De indicator toont enkel de stand van zaken van de knelpunten met prioriteitsklasse 1. Op de waterlopen van hoogste prioriteit bevinden zich volgens de meest recente evaluatie 62 knelpunten voor vismigratie. Het totale aantal knelpunten is veranderlijk omdat de status van een knelpunt door bijkomend onderzoek aangepast kan worden. Eind 2024 zijn 40 (64,5%) van de knelpunten van prioriteit 1 minstens gedeeltelijk opgelost (donkerblauwe lijn in figuur 1). De doelstelling van de Beneluxbeschikking is dus niet gehaald.

Bovendien is de oplossing voor negen van de 40 opgeloste knelpunten suboptimaal, omdat vrije vismigratie niet in alle omstandigheden gegarandeerd is (lichtblauwe lijn in figuur 1). Het gaat onder andere om een aantal zoet-zoutovergangen in Oostende en Zeebrugge waar een alternatief spuibeheer wordt toegepast. Bij alternatief spuibeheer wordt een uitwateringsschuif tijdens hoogwater op een kier van 20 cm gezet zodat glasalen kunnen passeren en het zoete water van de rivieren en kanalen kunnen koloniseren. In Oostende en Zeebrugge is het tijdsvenster waarin het alternatief spuibeheer wordt toegepast echter zeer kort in vergelijking met de situatie aan de IJzermonding in Nieuwpoort. Daardoor kan slechts een beperkt aantal glasalen landinwaarts trekken (David Buysse e.a. 2012; Van Wichelen e.a. 2018). Een uitbreiding van het tijdsvenster van alternatief spuibeheer zou de passeerbaarheid van de knelpunten voor glasalen verbeteren. De andere gedeeltelijk opgeloste knelpunten zijn stuwen die neergelaten worden, maar waar een beperkt hoogteverschil aanwezig blijft of drempels die alleen bij lage debieten een migratiebarrière vormen (D. Buysse e.a. 2024).

Vrije vismigratie is belangrijk voor het herstel en de duurzame instandhouding van vispopulaties, waaronder wettelijk beschermde soorten uit de Europese Habitatrichtlijn (bv. rivierdonderpad, rivierprik, fint) en de Palingverordening. Voor een aantal stroomminnende soorten waarvoor in Vlaanderen een herstelprogramma is uitgewerkt (serpeling, kopvoorn en kwabaal), is het wegwerken van migratieknelpunten en het herstel van het stromend karakter van waterlopen cruciaal. Daarnaast worden vissen gebruikt bij de beoordeling van de ecologische toestand van waterlichamen voor de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Het herstel van vrije vismigratie is dan ook een noodzakelijke voorwaarde voor de realisatie van de doelen van de KRW, die de lidstaten tegen 2027 moeten bereiken. Het verwijderen van barrières is tenslotte ook belangrijk voor het herstel van vrijstromende rivieren, zoals vereist volgens de Europese Natuurherstelverordening.