Zoeken
Natuurindicatoren
Terug naar overzicht
Overwinterende watervogelindex
Publicatiedatum: 17/12/2025
De index van overwinterende watervogels voor de winter 2023/24 bereikt een recordhoogte. Dit is een bevestiging van de stijgende trend die sinds 2017-2018 ingezet is.
Figuur 1: gemiddelde watervogelindex
Definitie
De index van overwinterende watervogels in figuur 1 is gebaseerd op het aantalsverloop van internationaal belangrijke soorten ganzen en eenden in Vlaanderen. De index wordt bepaald op basis van zes midmaandelijkse tellingen per winter.
Bespreking
In Vlaanderen worden elke winter zes midmaandelijkse tellingen uitgevoerd van oktober t/m maart (Devos e.a. 2020). De tellingen van kleine rietgans, kolgans, grauwe gans, smient, krakeend, wintertaling, pijlstaart, slobeend, tafeleend en wilde eend worden samengevoegd om de trendindex voor overwinterende watervogels te bepalen.
De aantallen overwinterende watervogels vertoonden een significant stijgende trend tot ongeveer 2003, waarna een licht dalende trend ingezet werd. De laatste vier winters heeft zich echter een herstel ingezet. De index bereikt in de winter 2023-2024 zelfs een recordhoogte. Dit komt vooral door een aanhoudende toename van verschillende ganzensoorten, met voor grauwe gans en kolgans zelfs de hoogste aantallen sinds het begin van de tellingen. Daarnaast profiteerden veel eendensoorten, zoals krakeend, slobeend en pijlstaart, van de zeer natte omstandigheden door overvloedige regenval, met grote inundaties in heel wat valleigebieden tot gevolg. Bij een aantal andere soorten is eerder sprake van een stabilisatie van de aantallen, na een periode waarin een (sterke) afname werd vastgesteld zoals bij de tafeleend.
De trend van watervogels in Vlaanderen is een gecombineerd effect van de ontwikkelingen op Noordwest-Europees niveau en van regionale en lokale factoren (Devos en Onkelinx 2013). In Noordwest-Europa namen nagenoeg alle ganzen- en eendensoorten tijdens de voorbije 50 jaar toe. Dit is een gevolg van enerzijds een betere bescherming van soorten en waterrijke gebieden (o.a. via de Europese Vogelrichtlijn), en anderzijds een toegenomen voedselaanbod. Na een jarenlange toename is meer recent bij heel wat soorten een afvlakking of kentering van die positieve trend merkbaar. Diverse studies tonen aan dat klimaatverandering een toenemende rol speelt in veranderingen in het Europese verspreidingsareaal (o.a. Lehikoinen e.a. 2013; MacLean e.a. 2008; Pavón-Jordán e.a. 2019).
Daarnaast worden de trends in Vlaanderen minstens gedeeltelijk bepaald door lokale veranderingen in onder meer waterkwaliteit, menselijke activiteiten en natuurbeheer en -ontwikkeling. Deze factoren kunnen een grote invloed uitoefenen op de draagkracht van gebieden voor watervogels, in hoofdzaak via wijzigingen in het voedselaanbod, zoals o.a. vastgesteld langs de Zeeschelde.
Figuur 2: index voor ganzen t.o.v. watervogelindex
Figuur 3: index voor eenden t.o.v. watervogelindex
Referenties
Devos, Koen, Peter Desmet, Frederic Piesschaert, Filiep T’Jollyn, en
Dimitri Brosens. 2020. ‘Watervogels – Wintering waterbirds in
Flanders, Belgium’. ZooKeys 915 (februari): 127–35. https://doi.org/10.3897/zookeys.915.38265.
Devos, Koen, en Thierry Onkelinx. 2013. ‘Populatieschattingen en
trends van overwinterende watervogels in Vlaanderen, periode 1991/1992
– 2012/2013’. Natuur.oriolus 79 (4): 113–30. https://pureportal.inbo.be/portal/files/1156265/Devos_Onkelinx_2013_NatuurOriolus.pdf.
Lehikoinen, Aleksi, Kim Jaatinen, Anssi V. Vähätalo, Preben Clausen,
Olivia Crowe, Bernard Deceuninck, Richard Hearn, e.a. 2013.
‘Rapid climate driven shifts in wintering distributions of three
common waterbird species’. Global Change Biology 19
(7): 2071–81. https://doi.org/10.1111/gcb.12200.
MacLean, Ilya M. D., Graham E. Austin, Mark M. Rehfisch, Jan Blew,
Olivia Crowe, Simon Delany, Koen Devos, e.a. 2008. ‘Climate
change causes rapid changes in the distribution and site abundance of
birds in winter’. Global Change Biology 14 (11):
2489–2500. https://doi.org/10.1111/j.1365-2486.2008.01666.x.
Pavón-Jordán, Diego, Preben Clausen, Mindaugas Dagys, Koen Devos,
Vitor Encarnaçao, Anthony David Fox, Teresa Frost, e.a. 2019.
‘Habitat- and species-mediated short- and long-term
distributional changes in waterbird abundance linked to variation in
European winter weather’. Diversity and Distributions
25 (2): 225–39. https://doi.org/10.1111/ddi.12855.
Meer weten?
Metadata over Overwinterende watervogelindex
Publicatiedatum: 17/12/2025
Technische informatie
- Periodiciteit: jaarlijks
- Volgende update: juli 2026
- Databereik: 1992-2024
Databron
- Producent: Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek
- Dataset: Watervogeldatabank
- Gegevensinzameling: Via gestandaardiseerde tellingen in ruim 1000 gebieden worden de aantallen en de verspreiding van de verschillende soorten nauwgezet opgevolgd.
Berekeningswijze
In een eerste stap sommeren we voor elke maandelijkse telling (periode oktober-maart) alle getelde exemplaren van een soort over alle watervogelgebieden in Vlaanderen. Dit geeft een maandelijks totaalcijfer per soort. Vervolgens berekenen we voor elke soort het seizoensgemiddelde: het gemiddelde aantal per soort over de zes tellingen in een bepaalde winter. De index van een soort is het seizoensgemiddelde van een bepaalde winter gedeeld door het seizoensgemiddelde van de winter 1991-1992 (met indexwaarde 100).
De watervogelindex is de gemiddelde index van tien soorten.
Download
Broncode indicator: watervogels.Rmd
Broncode metadata: metadata_watervogels.Rmd
| Beschrijving | Gegevens | Metadata |
|---|---|---|
| Index voor de individuele soorten | ruwe_data.csv | ruwe_data.yml |
| Gemiddelde index van overwinterende watervogels | gemiddelde.csv | gemiddelde.yml |