Dit voornemen vertaalde INBO in een Voorstel voor een Meetnet Biodiversiteit Agrarisch Gebied (MBAG). Het meetnet bestaat uit drie luiken:
- Het toestandsmeetnet volgt de toestand van de biodiversiteit in het landbouwgebied.
- Het effectiviteitsmeetnet volgt de impact van de inspanningen in functie van natuur (bv. beheerovereenkomsten).
- Het drukmeetnet volgt de druk van landbouw buiten het landbouwgebied, ook in natuurgebieden, zelfs buiten Europa.
Het voorstel bouwt optimaal voort op de bestaande monitoring die nu al door diverse actoren wordt uitgevoerd. Het meetnet is opgebouwd uit modules die los van elkaar en door verschillende actoren worden uitgevoerd. Het INBO coördineert het geheel.
Het meetnet wordt gefaciliteerd door drie horizontale modules. De module MBAG-statistische ondersteuning ontwerpt de meetnetten en de samenhang ertussen, evalueert veldprotocollen en stemt ze af, en ondersteunt analyse en rapportering, over de modules heen. De module MBAG-databeheer organiseert data-invoer, datastromen en dataopslag, ook over de projecten heen. De module MBAG-cocreatie bewaakt de samenhang tussen de MBAG-projecten en met de beleidsprocessen. Het betrekt actoren van binnen en buiten de Vlaamse overheid, inclusief de landbouwers.
MBAG-Toestandsmeetnet
MBAG-Vogels en zoogdieren
In 2022 startte een Pilootproject Meetnet Agrarische Soorten, dat de bestaande monitoring van vogels in het agrarisch gebied versterkt op basis van de in Nederland ontwikkelde methodologie Meetnet Agrarische Soorten (MAS). Zo kunnen we betere en meer gedetailleerde trendgegevens bekomen, en inzicht verkrijgen in de effectiviteit van genomen en geplande maatregelen. De methodologie laat in beperkte mate ook toe enkele soorten zoogdieren op te volgen die in het agrarisch landschap leven. Met name voor haas kunnen de tellingen bruikbare data opleveren en mogelijk krijgen we ook een indicatie voor vos en ree. Bij deze monitoring nemen vrijwilligers minstens 10% van de telpunten voor hun rekening. Het pilootproject werd in 2022 uitgevoerd in de Oostelijke Leemstreek en in de Moeren. Via het project MBAG-vogels wordt het in 2023 uitgebreid naar de Westelijke Leemstreek en de Zandleemstreek en in 2024 naar alle landbouwgebieden in Vlaanderen. Daarmee bereiden we ons voor op de vereiste monitoring in de ontwerp-EU Natuurherstelwet en de rapportering van de Farmland Bird Index.
Patrijs
De populatie van de patrijs is de laatste decennia sterk achteruitgegaan, waardoor deze soort bijzondere aandacht krijgt. Via de projecten Populatiedynamiek van de patrijs in Vlaanderen en Modellering populatiedynamische parameters patrijs doet het INBO onderzoek om een doelgerichte en optimale inzet van maatregelen te ondersteunen, alsook de evaluatie van de effectiviteit ervan.
Predatie
De achteruitgang van grondbroedende akker- en weidevogels is niet alleen een gevolg van de intensivering van de landbouw. Ook predatie kan mogelijk bijdragen aan de achteruitgang. Dit onderzoeken we in het project over De effecten van predatie op grondbroedende akker- en weidevogels en hoe negatieve effecten te remediëren.
MBAG-Bestuivers
Een andere aandachtsgroep zijn de bestuivers, een essentiële soortengroep voor de productie van heel wat landbouwgewassen. Via het project SPRING (Strengthening pollinator recovery through indicators and monitoring) werkt INBO mee aan de ontwikkeling van de Europese bestuiversmonitoring. Via het project MBAG-Bestuivers werkt het INBO aan de Vlaamse bestuiversmonitoring. Daarmee maken we ons klaar om de in de ontwerp-EU Natuurherstelwet vereiste monitoring en rapportering van bestuivers uit te voeren. De Grassland Butterfly Index krijgt daarbij een afzonderlijke rapportering. Deze monitoring ondersteunt ook de Belgische Nationale Strategie inzake Bestuivers en het Vlaams Actieplan Wilde Bestuivers.
MBAG-Bodembiodiversiteit
Ook de bodembiodiversiteit is van groot belang voor de landbouwproductie, voor klimaatadaptatie en voor de globale biodiversiteit (basis van het voedselweb). Het INBO is, samen met het ILVO, betrokken bij projecten inzake bodemkwaliteit, zoals het EJP-Soil programma en de monitoring van koolstofstocks in Vlaamse bodems (Cmon). Via het project MBAG-Bodembiodiversiteit zetten het INBO en het ILVO in op het volgen van de bodembiodiversiteit via eDNA metabarcoding. Aan de hand van genetisch materiaal in bodems verzamelen we kennis over de organismen die er aanwezig zijn, van bacteriën tot regenwormen. Daarmee zetten we in op innovatieve technologie en verkennen we een component van de biodiversiteit waar we nog maar weinig van afweten. Binnen het project wordt de methodologie verder op punt gesteld, de toestand per landgebruikstype verkend (akkers en graslanden, in verschillende gradaties van gebruiksintensiteit) en gezocht naar relevante indicatoren. Door de koppeling met het Cmon meetnet, wordt de functionele relatie tussen bodemorganismen en koolstofvoorraden onderzocht.
MBAG-Aquatische macro-invertebraten
De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) meet de concentraties nitraat en fosfaat in het oppervlaktewater in het landbouwgebied, om de invloed van de landbouw en de effecten van de Mestactieplannen te beoordelen. Naast monitoring van de abiotiek, voert VMM ook biotische monitoring uit, voornamelijk in functie van rapportage voor de Kaderrichtlijn Water. In het kader van het MBAG wordt deze biotische monitoring versterkt en volgt de VMM ook de macro-invertebraten op in een selectie van meetplaatsen in het oppervlaktewater in het landbouwgebied.
MBAG-Biologische Waarderingskaart
De Biologische Waarderingskaart (BWK) vormt een mijlpaal voor het natuurbeleid in Vlaanderen. In het agrarisch gebied is deze kaart echter verouderd. Via het project MBAG-BWK wordt de BWK in het agrarisch gebied via een aangepaste methodiek gedeeltelijk geactualiseerd, als basis voor gebiedsdekkende kartering via slimme beeldherkenning. Bij deze actualisatie gaat bijzondere aandacht naar de kerngebieden van de soortenbeschermingsprogramma’s voor akkervogels, weidevogels, grauwe kiekendief en hamster. Er gaat ook aandacht naar akkerflora. Op basis van de geactualiseerde BWK worden gebiedsanalyses gemaakt ter ondersteuning van maatregelen en ter ondersteuning van de andere meetnetten. Ook hier wordt ingezet op innovatie, door digitale detectiesystemen te ontwikkelen die een snelle en gebiedsdekkende opvolging van landschappelijke veranderingen moeten toelaten. Daarmee maken we ons klaar om de in de ontwerp-EU Natuurherstelwet vereiste monitoring en rapportering van de “share of agricultural land with high-diversity landscape features” uit te voeren. Deze ontwikkeling zal ook het Vlaamse Houtkantenplan ondersteunen.
Kaarten
Het INBO participeert, via het project Geo.Informed, in de ontwikkeling van meer geo-datalagen voor omgevingsbeleid op basis van remote sensing en deep learning. Cases relevant voor landbouw en natuur zijn:
- wildschade aan gewassen karteren
- stagnerend water in landbouwgebied karteren
- vanggewassen karteren en hun zaai- en oogstdatum monitoren
MBAG-Effectivitetsmeetnet
Het effectiviteitsmeetnet dient nog te worden opgestart. Wel zal er bij de projecten MBAG-vogels, MBAG-bestuivers en MBAG-BWK aandacht worden besteed aan de relatie met natuurgerichte maatregelen.
MBAG-Drukmeetnet
MBAG-Meetnetten Natuurlijk Milieu
Het project MBAG-Voorbereiding Meetnetten Natuurlijk Milieu volgt de toestand van het natuurlijk milieu in natuurgebieden, die onder andere beïnvloed wordt door landbouw. Er wordt in eerste instantie gefocust op de milieucompartimenten grondwater, oppervlaktewater en bodem t.h.v. Natura 2000 habitatlocaties. Het project wil achterhalen waarom de staat van instandhouding van sommige habitattypes ongunstig is en/of onvoldoende de gewenste kant uitgaat. Dit ondersteunt de planning, onderbouwing, evaluatie en bijsturing van het Vlaamse natuur- en landbouwbeleid.
Invloed Vlaamse consumptie en productie op de biodiversiteit wereldwijd
De druk die ons landbouw- en voedselsysteem uitoefent op biodiversiteit beperkt zich niet tot Vlaanderen. In het rapport Invloed Vlaamse consumptie en productie op de biodiversiteit wereldwijd ontwikkelen we een betrouwbare, coherente en recurrent op te volgen set van indicatoren die beleidsmakers kunnen gebruiken om een biodiversiteitsgericht productie-, consumptie- en handelsbeleid uit te bouwen.